HNI 26/10: CHƯƠNG 17: TƯ TƯỞNG “DÂN LÀ TRỜI” TRONG TRIẾT HỌC ĐÔNG – TÂY
(Henry Lê – Lê Đình Hải)
Phần I. “Dân là Trời” – mệnh lý tối thượng của chính trị Đông phương
Từ ngàn xưa, các bậc thánh hiền phương Đông đã khắc sâu một chân lý giản dị mà thâm sâu: “Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh” – dân là quý nhất, sau đó mới đến xã tắc, còn vua là nhẹ nhất.
Câu nói ấy của Mạnh Tử không chỉ là một lời răn đạo đức, mà là tuyên ngôn triết học chính trị đầu tiên trong lịch sử nhân loại, đặt người dân ở vị trí ngang hàng với Trời.
Với tư tưởng “Dân là Trời”, người xưa hiểu rằng quyền lực không đến từ thanh kiếm, không đến từ ngai vàng, mà đến từ lòng người. Trời ban mệnh cho vua, nhưng dân mới là người duy trì hay thu hồi mệnh ấy.
Bởi dân là hiện thân của Thiên ý. Mất lòng dân là mất Trời, thuận lòng dân là thuận Đạo.
Trong “Thư Kinh” có chép:
“Thiên thị nhân chi thị, Thiên thính nhân chi thính.”
(Trời thấy như dân thấy, Trời nghe như dân nghe.)
Tư tưởng ấy đã ăn sâu vào máu huyết văn hóa phương Đông: dân không phải là công cụ để trị, mà là nguồn gốc của quyền trị. Mọi triều đại hưng thịnh hay suy vong đều được đo bằng mức độ họ tôn trọng dân đến đâu.
Từ Nghiêu, Thuấn, Vũ, đến Chu Văn Vương, Khổng Tử – ai cũng nói về “Đức trị”, nhưng cái Đức cao nhất chính là tôn dân như Trời.
Khi vua còn biết “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”, đó là đạo làm quân vương thuận Trời.
Nhưng khi vua lấy dân làm công cụ, vắt kiệt mồ hôi và niềm tin của họ, thì dù xây triệu tháp vàng, Đạo Trời cũng rời bỏ.
Tư tưởng “Dân là Trời” không phải là lời tán dương dân túy, mà là nhận thức về trật tự vũ trụ: Trời sinh dân để giữ thế quân bình của Đạo, và mọi quyền lực chỉ là tạm trao – chứ không phải sở hữu vĩnh viễn.
Phần II. Từ Thiên mệnh đến Dân mệnh – cuộc chuyển hóa trong tư tưởng Á Đông
Ban đầu, các nền văn minh cổ Đông Á tin rằng mọi quyền lực đều do Thiên mệnh.
Nhưng theo thời gian, Thiên mệnh không còn là ý chí huyền vi từ trời xanh, mà được diễn giải lại thành ý chí của dân – tức Dân mệnh.
Đây là cuộc cách mạng tinh thần vĩ đại nhất của phương Đông, dù nó diễn ra âm thầm và chậm rãi.
Khi nhà Chu khởi nghĩa lật đổ nhà Thương, họ tuyên bố:
“Thương thất vô Đạo, Trời phế chi. Chu hữu Đức, Trời lập chi.”
(Henry Lê – Lê Đình Hải)
Phần I. “Dân là Trời” – mệnh lý tối thượng của chính trị Đông phương
Từ ngàn xưa, các bậc thánh hiền phương Đông đã khắc sâu một chân lý giản dị mà thâm sâu: “Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh” – dân là quý nhất, sau đó mới đến xã tắc, còn vua là nhẹ nhất.
Câu nói ấy của Mạnh Tử không chỉ là một lời răn đạo đức, mà là tuyên ngôn triết học chính trị đầu tiên trong lịch sử nhân loại, đặt người dân ở vị trí ngang hàng với Trời.
Với tư tưởng “Dân là Trời”, người xưa hiểu rằng quyền lực không đến từ thanh kiếm, không đến từ ngai vàng, mà đến từ lòng người. Trời ban mệnh cho vua, nhưng dân mới là người duy trì hay thu hồi mệnh ấy.
Bởi dân là hiện thân của Thiên ý. Mất lòng dân là mất Trời, thuận lòng dân là thuận Đạo.
Trong “Thư Kinh” có chép:
“Thiên thị nhân chi thị, Thiên thính nhân chi thính.”
(Trời thấy như dân thấy, Trời nghe như dân nghe.)
Tư tưởng ấy đã ăn sâu vào máu huyết văn hóa phương Đông: dân không phải là công cụ để trị, mà là nguồn gốc của quyền trị. Mọi triều đại hưng thịnh hay suy vong đều được đo bằng mức độ họ tôn trọng dân đến đâu.
Từ Nghiêu, Thuấn, Vũ, đến Chu Văn Vương, Khổng Tử – ai cũng nói về “Đức trị”, nhưng cái Đức cao nhất chính là tôn dân như Trời.
Khi vua còn biết “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”, đó là đạo làm quân vương thuận Trời.
Nhưng khi vua lấy dân làm công cụ, vắt kiệt mồ hôi và niềm tin của họ, thì dù xây triệu tháp vàng, Đạo Trời cũng rời bỏ.
Tư tưởng “Dân là Trời” không phải là lời tán dương dân túy, mà là nhận thức về trật tự vũ trụ: Trời sinh dân để giữ thế quân bình của Đạo, và mọi quyền lực chỉ là tạm trao – chứ không phải sở hữu vĩnh viễn.
Phần II. Từ Thiên mệnh đến Dân mệnh – cuộc chuyển hóa trong tư tưởng Á Đông
Ban đầu, các nền văn minh cổ Đông Á tin rằng mọi quyền lực đều do Thiên mệnh.
Nhưng theo thời gian, Thiên mệnh không còn là ý chí huyền vi từ trời xanh, mà được diễn giải lại thành ý chí của dân – tức Dân mệnh.
Đây là cuộc cách mạng tinh thần vĩ đại nhất của phương Đông, dù nó diễn ra âm thầm và chậm rãi.
Khi nhà Chu khởi nghĩa lật đổ nhà Thương, họ tuyên bố:
“Thương thất vô Đạo, Trời phế chi. Chu hữu Đức, Trời lập chi.”
HNI 26/10: 🌺CHƯƠNG 17: TƯ TƯỞNG “DÂN LÀ TRỜI” TRONG TRIẾT HỌC ĐÔNG – TÂY
(Henry Lê – Lê Đình Hải)
Phần I. “Dân là Trời” – mệnh lý tối thượng của chính trị Đông phương
Từ ngàn xưa, các bậc thánh hiền phương Đông đã khắc sâu một chân lý giản dị mà thâm sâu: “Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh” – dân là quý nhất, sau đó mới đến xã tắc, còn vua là nhẹ nhất.
Câu nói ấy của Mạnh Tử không chỉ là một lời răn đạo đức, mà là tuyên ngôn triết học chính trị đầu tiên trong lịch sử nhân loại, đặt người dân ở vị trí ngang hàng với Trời.
Với tư tưởng “Dân là Trời”, người xưa hiểu rằng quyền lực không đến từ thanh kiếm, không đến từ ngai vàng, mà đến từ lòng người. Trời ban mệnh cho vua, nhưng dân mới là người duy trì hay thu hồi mệnh ấy.
Bởi dân là hiện thân của Thiên ý. Mất lòng dân là mất Trời, thuận lòng dân là thuận Đạo.
Trong “Thư Kinh” có chép:
“Thiên thị nhân chi thị, Thiên thính nhân chi thính.”
(Trời thấy như dân thấy, Trời nghe như dân nghe.)
Tư tưởng ấy đã ăn sâu vào máu huyết văn hóa phương Đông: dân không phải là công cụ để trị, mà là nguồn gốc của quyền trị. Mọi triều đại hưng thịnh hay suy vong đều được đo bằng mức độ họ tôn trọng dân đến đâu.
Từ Nghiêu, Thuấn, Vũ, đến Chu Văn Vương, Khổng Tử – ai cũng nói về “Đức trị”, nhưng cái Đức cao nhất chính là tôn dân như Trời.
Khi vua còn biết “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”, đó là đạo làm quân vương thuận Trời.
Nhưng khi vua lấy dân làm công cụ, vắt kiệt mồ hôi và niềm tin của họ, thì dù xây triệu tháp vàng, Đạo Trời cũng rời bỏ.
Tư tưởng “Dân là Trời” không phải là lời tán dương dân túy, mà là nhận thức về trật tự vũ trụ: Trời sinh dân để giữ thế quân bình của Đạo, và mọi quyền lực chỉ là tạm trao – chứ không phải sở hữu vĩnh viễn.
Phần II. Từ Thiên mệnh đến Dân mệnh – cuộc chuyển hóa trong tư tưởng Á Đông
Ban đầu, các nền văn minh cổ Đông Á tin rằng mọi quyền lực đều do Thiên mệnh.
Nhưng theo thời gian, Thiên mệnh không còn là ý chí huyền vi từ trời xanh, mà được diễn giải lại thành ý chí của dân – tức Dân mệnh.
Đây là cuộc cách mạng tinh thần vĩ đại nhất của phương Đông, dù nó diễn ra âm thầm và chậm rãi.
Khi nhà Chu khởi nghĩa lật đổ nhà Thương, họ tuyên bố:
“Thương thất vô Đạo, Trời phế chi. Chu hữu Đức, Trời lập chi.”
Vietnam