HNI 18/10

🌺🌺🌺 CHƯƠNG 6: KHI LUẬT NGƯỜI PHẢN ÁNH HÀI HOÀ ĐẠO TRỜI 

MỞ ĐẦU: Câu hỏi về sự hài hòa

Từ thuở hồng hoang, con người luôn đứng giữa hai sức mạnh: một bên là thiên đạo – trật tự vĩnh hằng của vũ trụ, một bên là nhân luật – những quy ước do cộng đồng và xã hội dựng nên để duy trì đời sống. Có những giai đoạn, luật người đi lệch khỏi đạo trời, dẫn tới bất công, hỗn loạn, chiến tranh. Nhưng cũng có những thời kỳ, luật người được xây dựng dựa trên tinh thần thuận thiên, hợp với quy luật tự nhiên, khi ấy xã hội thịnh trị, con người an hòa.

Câu hỏi lớn của lịch sử nhân loại là: Làm sao để luật người phản ánh hài hòa đạo trời? Và một khi điều ấy trở thành hiện thực, đâu là hình ảnh của một xã hội lý tưởng?

I. Đạo trời – nền tảng bất biến

Đạo trời là gì?

Đạo trời không phải là tôn giáo cụ thể, cũng không phải là mệnh lệnh từ một vị thần linh hữu hình. Nó là trật tự tự nhiên, nguyên lý vận hành vũ trụ, là “luật tự nhiên” mà mọi nền triết học Đông – Tây đều từng chạm tới. Người xưa gọi đó là “thiên mệnh”, “thiên đạo”; phương Tây gọi là “natural law”.

Đạo trời trong lịch sử nhân loại

Ở phương Đông, Khổng Tử nói: “Thiên mệnh chi vị tính, suất tính chi vị đạo.” Nghĩa là: mệnh trời ban chính là bản tính, thuận theo bản tính ấy là đạo.

Ở phương Tây, triết gia Hy Lạp như Aristotle, Stoics, hay sau này Thomas Aquinas đều coi luật tự nhiên là tiêu chuẩn tối hậu của mọi pháp luật.

Trong Phật học, luật nhân quả chính là biểu hiện sâu xa của đạo trời: gieo nhân nào gặt quả ấy, không thiên vị bất cứ ai.

Đặc tính của đạo trời

Phổ quát, áp dụng cho mọi dân tộc, thời đại.

Công bằng tuyệt đối, không thiên vị.

Không thể thay đổi bởi ý chí cá nhân hay tập thể.

Là nền tảng đạo lý, chuẩn mực cho mọi luật người.

II. Luật người – sản phẩm của xã hội

Nguồn gốc luật người

Khi con người từ cộng đồng nguyên thủy tiến đến xã hội có tổ chức, họ cần luật lệ để tránh hỗn loạn. Ban đầu, luật người xuất phát từ phong tục, tín ngưỡng, rồi thành pháp luật viết thành văn.

Đặc điểm luật người

Có tính lịc