HNI 18/10

🌺 CHƯƠNG 18.: NHỮNG HIẾN PHÁP HIỆN ĐẠI PHẢN ÁNH Ý DÂN

I. HIẾN PHÁP – BẢN KHẾ ƯỚC TỐI CAO GIỮA NHÂN DÂN VÀ QUYỀN LỰC 

Trong lịch sử loài người, hiến pháp hiện đại không chỉ là một văn kiện pháp lý cao nhất, mà còn là biểu tượng của ý chí tập thể, của khát vọng tự do và công bằng. Nếu luật pháp thông thường điều chỉnh hành vi hằng ngày, thì hiến pháp chính là bản khế ước gốc rễ, đặt nền móng cho việc tổ chức quyền lực nhà nước và xác lập quyền của nhân dân.

Khi bước vào kỷ nguyên cận – hiện đại, nhân loại đã chứng kiến một loạt hiến pháp mang tính cách mạng: từ Hiến pháp Mỹ 1787, Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền Pháp 1789, cho đến các bản hiến pháp dân chủ ở châu Âu, châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh. Điểm chung của chúng là phản ánh ý dân, tức thừa nhận nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực chính trị.

Điều này có ý nghĩa đặc biệt: trước đó, hầu hết các nhà nước đều cai trị dựa trên thiên mệnh, thần quyền hoặc đặc quyền của giai cấp thống trị. Hiến pháp hiện đại đã lật ngược trật tự đó, khẳng định: chủ quyền thuộc về nhân dân, còn nhà nước chỉ là công cụ để thực thi và bảo vệ chủ quyền ấy.

II. Từ khát vọng tự do đến hiến pháp hiện đại

1. Ảnh hưởng của tư tưởng Khai sáng

Thế kỷ XVII – XVIII, các triết gia như John Locke, Montesquieu, Rousseau đã đặt nền móng cho hiến pháp hiện đại. Locke nhấn mạnh quyền tự nhiên về sống, tự do và tài sản. Montesquieu khẳng định sự cần thiết của tam quyền phân lập. Rousseau đưa ra học thuyết ý chí chung – quyền lực hợp pháp chỉ xuất phát từ sự đồng thuận của nhân dân.

Các tư tưởng này đã truyền cảm hứng cho những cuộc cách mạng lớn, mở đường cho việc hình thành hiến pháp phản ánh ý dân.

2. Hiến pháp Mỹ 1787

Đây là bản hiến pháp thành văn đầu tiên còn hiệu lực đến nay, thiết lập nguyên tắc chính quyền của dân, do dân, vì dân. Nó khẳng định tam quyền phân lập, bảo đảm quyền công dân, và quan trọng hơn cả: chính phủ chỉ tồn tại nhờ sự ủy quyền của nhân dân.

3. Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền 1789 của Pháp

Bản tuyên ngôn này kh