HNI 22/10

CHƯƠNG 12: NHO – PHẬT – LÃO: BA TRỤ CỘT ĐẠO LÝ Á ĐÔNG

I. BA NGUỒN SÁNG CÙNG SOI MỘT BẦU TRỜI 

Từ hàng nghìn năm qua, văn minh Á Đông được nâng đỡ bởi ba ngọn đuốc trí tuệ: Nho giáo – Phật giáo – Lão giáo.

Ba dòng tư tưởng này như ba mạch nguồn đạo lý, chảy qua từng tế bào văn hóa, từng nếp sống, từng hơi thở của người phương Đông. Tuy khác nhau về xuất phát điểm, về con đường và phương pháp, nhưng tựu trung đều hướng đến sự khai mở của con người, sự hòa hợp giữa Trời – Đất – Người, và sự thăng hoa của đạo tâm.

Nếu Nho giáo đặt nền cho trật tự xã hội và đạo đức hành xử,

thì Phật giáo mở ra con đường giải thoát khổ đau và thức tỉnh nội tâm,

còn Lão giáo dạy con người thuận theo tự nhiên, giữ tâm vô vi để hợp nhất với Đạo.

Ba ngọn lửa ấy đã soi sáng tâm hồn Á Đông suốt hàng nghìn năm – không hề triệt tiêu nhau, mà bổ sung, hòa quyện, chuyển hóa, tạo nên một nền văn hóa sâu thẳm, mềm mại mà vững bền, đạo lý mà thực tiễn.

II. Nho giáo – Đạo trị thế và tu thân

1. Cội nguồn của trật tự và nhân nghĩa

Nho giáo, do Khổng Tử (551–479 TCN) sáng lập, là hệ thống đạo lý đặt trọng tâm vào “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”.

Cái “Đạo” trong Nho không phải là thần linh hay huyền bí, mà là Đạo của con người – đạo làm người, lấy Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín làm năm đức căn bản.

Khổng Tử từng nói:

“Nhân giả, ái nhân” – Người có nhân là người biết yêu thương con người.

Đó chính là gốc của Nho học: lấy lòng người làm trung tâm của đạo đức.

Một xã hội chỉ có thể ổn định khi từng cá nhân biết rèn đức, trọng nghĩa, sống có tín và hành xử có lễ.

2. Tu thân – nền tảng của mọi đạo trị

Trong triết lý Nho gia, mọi trật tự lớn đều bắt đầu từ cái tâm của mỗi người.

Không có tu thân thì không thể tề gia,

không tề gia thì không thể trị quốc,

và không trị quốc thì làm sao bình thiên hạ.

Do đó, Nho giáo không chỉ là một học thuyết chính trị, mà là một con đường tu dưỡng đạo đức thực hành.

Người quân tử được hình thành không phải từ quyền lực, mà từ sức mạnh nội tâm và nhân cách chính