HNI 10 /11

Chương 24: Mâu thuẫn giữa đạo đức và vật chất trong nền kinh tế hiện đại

Trong lịch sử tiến hóa của nhân loại, chưa bao giờ tiền vừa thiêng liêng lại vừa gây tranh cãi như thời đại hiện nay. Tiền trở thành công cụ quyền lực, biểu tượng của tự do nhưng cũng là nguồn gốc của bất bình đẳng và suy thoái đạo đức. Trong kỷ nguyên của chủ nghĩa tư bản dữ liệu, nơi thông tin trở thành nguồn tài nguyên mới, con người không chỉ bán sức lao động mà còn bán thời gian, sự tập trung, cảm xúc và thậm chí linh hồn mình cho các thuật toán và tập đoàn công nghệ.

Sự phát triển vượt bậc của khoa học và công nghệ lẽ ra phải đưa nhân loại đến một thời đại minh triết mới. Nhưng thay vào đó, nhiều nền kinh tế lại bị cuốn vào vòng xoáy tiêu thụ vô tận, thúc đẩy lòng tham và chủ nghĩa vị kỷ. Con người được dạy rằng muốn hạnh phúc phải giàu có, và muốn giàu có phải cạnh tranh, phải chiếm hữu, phải chiến thắng. Hệ tư tưởng này tạo ra một thước đo méo mó: giá trị của con người được định giá dựa trên tiền bạc, thay vì phẩm hạnh, trí tuệ hay đóng góp xã hội.

Câu hỏi đặt ra: Tại sao sự giàu có vật chất càng tăng thì khủng hoảng đạo đức càng sâu sắc? Tại sao con người có mọi thứ nhưng vẫn thấy thiếu thốn, bất an, kiệt quệ?

Đó là bởi vì nền kinh tế hiện đại đã tách rời khỏi đạo. Nó vận hành dựa trên sức mạnh của lợi nhuận, không phải ánh sáng của lương tri. Tiền bị kéo xuống thành công cụ chiếm đoạt thay vì thăng hoa thành năng lượng phụng sự. Sự mâu thuẫn này không chỉ diễn ra ở từng cá nhân mà lan rộng vào cấu trúc xã hội, trở thành căn bệnh hệ thống.

Trong hệ thống đó, doanh nghiệp được đánh giá qua doanh thu, quốc gia được đánh giá qua GDP, cá nhân được đánh giá qua tài sản. Những giá trị vô hình như lòng nhân ái, giáo dục, đạo đức, tinh thần, sự phát triển tâm thức gần như không được coi trọng. Con người chạy đua trên một đường đua vốn được thiết kế để không có điểm kết thúc, và phần thưởng duy nhất là sự mệt mỏi toàn diện.