HNI 15/11

🌺CHƯƠNG 40

VĂN HÓA HỘI NHẬP – GIỮ MÌNH GIỮA TOÀN CẦU HÓA**

Toàn cầu hóa không chỉ là sự dịch chuyển của hàng hóa, vốn, công nghệ hay con người; nó là sự va đập của các hệ giá trị, các kiểu tư duy và các mô hình văn hóa. Một dân tộc bước vào kỷ nguyên hội nhập giống như một người bước ra biển lớn: gió mở ra chân trời tự do, nhưng cũng có những con sóng dữ dội đòi hỏi bản lĩnh, trí tuệ và một chiếc la bàn nội tại thật vững. Văn hóa hội nhập vì vậy không chỉ là câu chuyện “đi ra thế giới”, mà là năng lực giữ mình, hiểu mình, và tự làm mình mạnh lên giữa dòng chảy đa chiều của nhân loại.

Với một quốc gia như Việt Nam – nơi chứa đựng một kho di sản tinh thần được thử thách qua hàng nghìn năm – văn hóa hội nhập chính là sự chuyển hóa của truyền thống thành sức mạnh mới. Hội nhập không có nghĩa là hòa tan; học hỏi không có nghĩa là đánh mất bản sắc; mở cửa không có nghĩa là từ bỏ những giá trị cốt lõi đã giữ gìn dân tộc này đứng vững trước vô vàn biến cố. Sức mạnh của hội nhập chính là sự kết hợp: truyền thống làm gốc – tri thức thế giới làm ngọn – tinh thần thời đại làm tư duy dẫn đường.

1. Hội nhập không phải là cuộc chạy đua bắt chước, mà là hành trình trưởng thành

Trong nhiều thập niên, những quốc gia bước vào toàn cầu hóa thường mang theo tâm lý “đuổi kịp”: họ nhìn vào thế giới như một người học trò nhìn thầy giỏi, loay hoay tìm cách sao chép mô hình, chiến lược, công nghệ, cấu trúc tổ chức… Tuy nhiên, sao chép chỉ tạo ra những phiên bản không linh hồn. Còn hội nhập thực sự là khả năng tự nâng mình lên một tầm nhận thức mới.

Một quốc gia trưởng thành không phải khi nó giống với những nước phát triển, mà là khi nó hiểu được bản sắc, nguồn lực, lịch sử và thiên chức riêng của mình. Khi đứng trước vô vàn dòng chảy văn minh, một dân tộc có bản lĩnh sẽ không hỏi: “Chúng ta phải làm giống ai?”, mà hỏi:

“Chúng ta có sứ mệnh gì giữa thế giới đang chuyển động này?”

Hội nhập là sự trưởng thành khi:

ta biết mở lòng đón nhận tri thức mới mà không đánh mất nền tảng nội tâm,

ta dám bước vào cuộc chơi lớn mà không bị điều khiển bởi những cơn sóng nhất thời,

ta học được cái hay của thiên hạ nhưng vẫn giữ được mình như một dòng sông có nguồn cội, dù chảy đến đâu cũng mang theo sắc nước riêng.

Một cá nhân hội nhập hay một dân tộc hội nhập đều phải đi qua một hành trình tương tự: hành trình của tự tin nội tại. Tự tin ấy không đến từ việc ta mạnh hơn ai, mà đến từ việc ta hiểu mình rõ hơn bất kỳ ai.

2. Văn hóa bản sắc – nền móng để không bị hòa tan

Không có bản sắc, hội nhập sẽ biến thành sự hòa tan; ngược lại, bản sắc mạnh mà đóng kín sẽ trở thành bảo thủ. Vì vậy, bài toán lớn nhất của hội nhập là giữ được “căn tính” mà vẫn tiếp thu được “tân tính”.

Bản sắc không phải là phong tục bề mặt; bản sắc là tần số sâu của linh hồn dân tộc.

Một quốc gia có bản sắc khi:

người dân có một hệ giá trị thống nhất,

lịch sử và văn hóa được chuyển hóa thành niềm tự hào chứ không phải thành vật trang trí,

mỗi cá nhân đều cảm nhận được sự biết ơn với nguồn gốc mình đến,

những gì ông cha để lại không nằm trong viện bảo tàng mà chảy trong đời sống hôm nay.

Văn hóa Việt Nam – với tinh thần hiếu nghĩa, nhân ái, mềm mà bền, linh hoạt mà sâu sắc, trọng chữ tình nhưng thấm chữ lý – là một di sản từng giúp dân tộc vượt qua những làn sóng xâm lăng khốc liệt. Ngày nay, nó cần được chuyển hóa thành sức mạnh mềm trong hội nhập.

Một dân tộc có bản sắc sẽ không sợ toàn cầu hóa, giống như một người có trí tuệ sẽ không sợ đám đông. Bản sắc là chiếc neo để ta không trôi; là ngọn lửa để ta không lạnh; là kim chỉ nam để ta không lạc khi bước vào thế giới rộng lớn.

3. Tinh thần học hỏi – cánh cửa mở ra tương lai

Một dân tộc mạnh là dân tộc biết học. Một quốc gia vĩ đại là quốc gia học cả quá khứ, hiện tại và tương lai.

Hội nhập không phải chỉ học kỹ thuật, mà học tư duy, khoa học quản trị, đạo lý công dân, kỷ luật xã hội, trí tuệ nhân sinh.

Người Nhật hội nhập mà không mất mình vì họ học rất nhanh và “tiêu hóa” rất giỏi. Người Hàn đứng vững vì họ giữ được tinh thần dân tộc và áp dụng tri thức mới với tốc độ của thời đại. Người Do Thái vươn lên vì họ biến tri thức thành năng lượng tinh thần, biến trí tuệ thành tài sản quốc gia.

Việt Nam sẽ đi xa khi văn hóa học hỏi trở thành một nếp sống:

Bình dân học cái giản dị.

Giới trẻ học cái tiên tiến.

Doanh nghiệp học cái hiện đại.

Nhà nước học cái minh bạch, hiệu quả.

Toàn xã hội học cái nhân bản và khai phóng.

Hội nhập mà không học là rơi lại.

Học mà mất gốc là đánh mất tương lai.

Học đúng – học sâu – học đến mức sáng tạo mới là bản lĩnh của một dân tộc muốn đi đường dài.

4. Sức mạnh mềm – chiếc cầu đưa văn hóa Việt ra thế giới

Thế giới ngày nay không chỉ cạnh tranh bằng quân sự hay kinh tế; nó cạnh tranh bằng sức mạnh mềm: văn hóa, nghệ thuật, truyền thông, triết lý sống, thương hiệu quốc gia, những nét đẹp làm người.

Một quốc gia có sức mạnh mềm là quốc gia khiến thế giới tôn trọng bằng giá trị, chứ không phải bằng sức ép.

Hàn Quốc có sức mạnh mềm nhờ K-pop và điện ảnh. Nhật Bản có sức mạnh mềm nhờ tinh thần võ sĩ đạo và văn hóa kỷ luật. Pháp mạnh nhờ nghệ thuật sống. Ấn Độ mạnh nhờ yoga và triết học tâm linh.

Việt Nam cũng đang có một kho báu:

triết lý sống hòa hợp với tự nhiên,

văn hóa yêu thương, trọng nghĩa, trọng tình,

tinh thần đoàn kết và kiên cường,

vẻ đẹp mềm mại của con người và văn hiến,

những giá trị tâm linh sâu sắc,

một “văn hóa khí chất” độc đáo: mềm nhưng không yếu, nhỏ nhưng không khuất phục, bình dị nhưng giàu bản lĩnh.

Khi biết cách nâng những giá trị này lên thành “thương hiệu văn hóa quốc gia”, Việt Nam không chỉ hội nhập, mà còn đóng góp cho thế giới.

5. Hội nhập kinh tế – nhưng không đánh mất linh hồn dân tộc

Trong thời toàn cầu hóa, mạnh về kinh tế là điều kiện cần; nhưng có linh hồn văn hóa mới là điều kiện đủ.

Một quốc gia chỉ giàu tiền mà không giàu giá trị sẽ chỉ là bánh xe trong cỗ máy của những nền kinh tế lớn hơn. Một quốc gia có linh hồn mạnh sẽ đi bằng đôi chân của mình.

Hội nhập kinh tế đòi hỏi:

doanh nghiệp hiểu triết lý kinh doanh “thuận Thiên – thuận Dân”,

người lao động có tay nghề, kỷ luật và đạo đức nghề nghiệp,

chính sách minh bạch, ổn định, khuyến khích sáng tạo,

tinh thần cạnh tranh lành mạnh và hợp tác dài hạn.

Nhưng song song với đó, còn phải có những giá trị mà tiền không mua được:

sự liêm chính,

sự tử tế,

sự tôn trọng,

văn hóa gia đình,

văn hóa cộng đồng,

văn hóa tổ chức doanh nghiệp nhân bản.

Nếu kinh tế đi lên mà đạo đức đi xuống, chúng ta sẽ xây nhà cao trên nền đất yếu. Nếu kinh tế phát triển mà đánh mất tình người, hội nhập sẽ trở thành cơn sóng cuốn trôi bản sắc. Chỉ khi kinh tế và văn hóa cùng đi, một quốc gia mới vững bền.

6. Hội nhập không chỉ là câu chuyện của doanh nghiệp hay nhà nước; nó là câu chuyện của từng cá nhân.

Một công dân thời toàn cầu hóa cần có ba năng lực lớn:

1. Năng lực hội nhập:

biết ngoại ngữ, hiểu văn hóa, có tư duy toàn cầu, có khả năng làm việc trong môi trường đa dạng.

2. Năng lực giữ mình:

có trí tuệ cảm xúc, có nhân cách, có gốc rễ, có khả năng tự làm chủ cảm xúc – tư duy – hành vi.

3. Năng lực đóng góp:

không chỉ nhận về mà còn cho đi; không chỉ tiêu thụ thế giới mà còn làm giàu cho thế giới bằng giá trị của riêng mình.

Một người có thể đi nhiều nơi nhưng nếu không có gốc, họ sẽ lạc lõng. Một người có gốc nhưng không mở, họ sẽ tụt lại. Công dân toàn cầu là người biết đứng trên hai chân:

Một chân cắm vào văn hóa dân tộc – một chân bước trên tri thức nhân loại.

7. Giữ mình giữa toàn cầu hóa – giữ bằng điều gì?

Một dân tộc không thể giữ mình bằng sự khép kín, mà bằng nội lực văn hóa.

Nội lực ấy gồm:

1. Niềm tin vào giá trị của chính mình

Một dân tộc mất tự tin là dân tộc dễ bị cuốn vào trào lưu, chạy theo mô hình, đánh mất linh hồn. Niềm tin không đến từ lời khen của người khác, mà từ việc ta hiểu giá trị thật của mình.

2. Sự tỉnh thức trước cám dỗ vật chất

Toàn cầu hóa mở cửa cho cơ hội, nhưng cũng mở cửa cho lối sống hưởng thụ, ảo tưởng, chạy theo hào nhoáng. Giữ mình là biết chọn điều đúng hơn điều dễ, điều bền hơn điều nhanh.

3. Sức mạnh của gia đình – cộng đồng

Một dân tộc có những gia đình vững, những cộng đồng tử tế sẽ không dễ bị lung lay.

4. Trí tuệ phân biệt giữa văn minh và văn hóa

Văn minh là công nghệ; văn hóa là cách dùng công nghệ.

Văn minh là công cụ; văn hóa là mục đích.

Ta có thể mua văn minh, nhưng phải tự tạo ra văn hóa.

5. Khả năng tự chuyển hóa

Bản sắc không bất biến; nó tiến hóa theo thời đại. Giữ mình không phải là ở yên, mà là trưởng thành liên tục. Một dân tộc biết thoát khỏi những thói quen cũ, làm mới mình mà không rời gốc, giống như cây cổ thụ thay lá nhưng không bao giờ mất rễ.

8. Vai trò của thế hệ trẻ trong văn hóa hội nhập

Hội nhập là sân chơi của giới trẻ. Nhưng một thế hệ trẻ muốn đi xa phải có ba tầng nền:

1. Tầng gốc – Tự hào dân tộc có trí tuệ

Không phải tự hào cảm tính, mà tự hào hiểu biết.

Không phải tự hào để đối đầu, mà để đóng góp.

 thức toàn cầu – tâm thế của công dân thế giới

Không phải tự hào bề nổi, mà tự hào sâu từ di sản văn hóa – lịch sử – tinh thần.

2. Tầng thân – Năng lực toàn cầu

Ngoại ngữ, công nghệ, tư duy phản biện, khoa học, quản trị bản thân, kỹ năng số, kỹ năng mềm.

3. Tầng ngọn – Sáng tạo

Trong thời đại mới, sáng tạo là sức mạnh sống còn.

Không sáng tạo, ta chỉ đứng bên lề hội nhập.

Có sáng tạo, ta trở thành người dẫn đường.

Thế hệ trẻ Việt Nam ngày nay có khát vọng rất lớn. Việc của giáo dục, truyền thông và gia đình là nuôi dưỡng khát vọng đó bằng giá trị đúng, để thanh niên bước vào thế giới như những sứ giả văn hóa, chứ không phải những người đi tìm bản sắc ở đất khách.

9. Một tầm nhìn mới: Việt Nam như một “điểm giao hòa văn hóa” của nhân loại

Việt Nam có một vị trí đặc biệt: nằm ở giao điểm Đông – Tây, chịu ảnh hưởng của cả văn minh biển và văn minh lúa nước, vừa giàu nội lực truyền thống vừa dễ thích nghi với cái mới. Đó không phải là điểm yếu, mà là lợi thế.

Trong tương lai, Việt Nam có thể trở thành:

trung tâm giao lưu văn hóa Đông Nam Á,

điểm gặp gỡ giữa tri thức phương Tây và trí tuệ phương Đông,

bến đỗ của du lịch văn hóa – tâm linh – bản sắc,

nơi phát