HNI 4-11
CHƯƠNG 5: Văn hóa như dòng chảy nối Trời – Đất – Người
I. Văn hóa – mạch sống của Trời và Đất trong con người
Từ buổi hồng hoang, khi con người còn chưa có chữ viết, chưa có ngôn ngữ tinh luyện, họ vẫn đã sống trong một trật tự vô hình – trật tự của Đạo. Họ nhìn thấy sấm sét mà biết sợ Trời, nhìn đất nứt mà hiểu Đất có linh, nhìn dòng sông chảy mà biết trong đó ẩn chứa hơi thở của vũ trụ. Văn hóa – ngay từ khởi đầu – không phải là sản phẩm do con người tạo ra, mà là dòng chảy nối liền giữa Trời và Đất, chảy xuyên qua con người, khiến người trở nên có hồn.
Trong nền văn minh Việt, từ rất sớm, con người không xem mình là “chủ” của tự nhiên, mà là một phần trong đại thể sống. Khi người Việt nói “Trời Đất che chở”, “Đất là mẹ, Trời là cha”, ấy chính là sự nhận thức sâu xa rằng, mỗi hành động, mỗi suy nghĩ của con người đều đang hòa vào một mạch sống lớn hơn – mạch sống của Trời – Đất – Người.
Văn hóa vì thế không phải là tập hợp của phong tục hay nghi lễ, mà là một dòng năng lượng truyền lưu, từ trời rơi xuống, thấm vào đất, rồi thăng hoa qua tâm hồn con người. Mỗi thế hệ, bằng tiếng nói, nếp sống, ca dao, lời ru, đã tiếp nối dòng năng lượng đó, giữ cho nó không bao giờ đứt mạch.
Nếu Đạo là nguyên lý, là nguồn sáng vô hình, thì văn hóa là dòng nước mang ánh sáng ấy đi khắp cõi nhân sinh.
II. Khi Trời ban linh, Đất trao hình, Người sinh ra văn hóa
Con người là nơi hội tụ của hai cực – tinh khí của Trời và vật chất của Đất. Khi Trời ban linh, Đất trao hình, con người trở thành chiếc cầu nối giữa hai miền: hữu hình và vô hình. Và để duy trì sự hòa hợp ấy, văn hóa được sinh ra như hơi thở tự nhiên của sự cân bằng.
Một hạt lúa mọc lên từ đất, vươn mình lên trời, được gió và nắng dưỡng nuôi – đó là hình ảnh của văn hóa Việt. Chúng ta không chỉ gieo trồng cây lúa để sống, mà còn gửi vào đó linh hồn của mình: từ lễ hội xuống đồng, đến hạt gạo trắng thơm trong bát cơm. Mỗi hạt cơm là kết tinh của Trời – Đất – Người, và chính trong hạt cơm ấy, văn hóa được nuôi dưỡng bằng tình yêu và biết ơn.
Người Việt không tách mình khỏi thiên nhiên, mà hòa mình vào. Khi đắp đê, trồng rừng, lập làng, dựng nhà – tất cả đều tuân theo nguyên lý âm dương, thuận tự nhiên. Những mái nhà rơm thấp thoáng giữa đồng không chỉ để ở, mà còn để nhắc rằng sống phải biết thuận Đạo, biết giữ cho tâm mình an với Trời, hòa với Đất, thuận với Người.
Bởi vậy, trong văn hóa Việt, thiên – địa – nhân không phải ba cõi riêng, mà là ba nhịp của cùng một bản hòa ca. Khi một người sống đúng, sống thiện, họ không chỉ giữ gìn đạo đức cá nhân, mà còn góp phần giữ thăng bằng cho trời đất. Mỗi hành động đúng – là một làn gió trong lành cho cả vũ trụ.
III. Văn hóa như nước – chảy, thấm và nuôi dưỡng
Nếu có thể ví Đạo như bầu trời, thì văn hóa chính là nước. Nước không có hình dạng cố định, nhưng nó chảy đến đâu là sinh khí đến đó. Văn hóa cũng thế: nó thấm vào lời nói, thói quen, cách sống, cách ứng xử. Nó không gượng ép, không áp đặt, mà lan tỏa một cách tự nhiên, mềm mại, nhưng có sức mạnh xuyên thấu mọi rào cản.
Nước ở đâu có tình người, ở đó văn hóa tràn đầy.
Nước có thể hóa mưa để làm mát ruộng đồng, cũng có thể hóa sóng để cuốn trôi cặn bã. Văn hóa cũng vậy: vừa là nguồn dưỡng sinh, vừa là lực thanh lọc, gạn đục khơi trong cho tâm hồn cộng đồng.
Trong lịch sử Việt Nam, dòng chảy văn hóa ấy chưa bao giờ ngừng lại, dù trải qua bao lần ngoại xâm, biến loạn, hay đồng hóa. Người Việt có thể mất đất, mất của, nhưng không bao giờ mất linh hồn, vì linh hồn ấy được nuôi bằng mạch nước ngầm của văn hóa.
Chính vì vậy, dù bị Bắc thuộc ngàn năm, ta vẫn nói tiếng Việt, ăn cơm Việt, hát điệu dân ca Việt – bởi trong từng tiếng, từng hạt gạo, từng lời ru đều có dòng nước của tổ tiên đang chảy.
HNI 4-11
CHƯƠNG 5: Văn hóa như dòng chảy nối Trời – Đất – Người
I. Văn hóa – mạch sống của Trời và Đất trong con người
Từ buổi hồng hoang, khi con người còn chưa có chữ viết, chưa có ngôn ngữ tinh luyện, họ vẫn đã sống trong một trật tự vô hình – trật tự của Đạo. Họ nhìn thấy sấm sét mà biết sợ Trời, nhìn đất nứt mà hiểu Đất có linh, nhìn dòng sông chảy mà biết trong đó ẩn chứa hơi thở của vũ trụ. Văn hóa – ngay từ khởi đầu – không phải là sản phẩm do con người tạo ra, mà là dòng chảy nối liền giữa Trời và Đất, chảy xuyên qua con người, khiến người trở nên có hồn.
Trong nền văn minh Việt, từ rất sớm, con người không xem mình là “chủ” của tự nhiên, mà là một phần trong đại thể sống. Khi người Việt nói “Trời Đất che chở”, “Đất là mẹ, Trời là cha”, ấy chính là sự nhận thức sâu xa rằng, mỗi hành động, mỗi suy nghĩ của con người đều đang hòa vào một mạch sống lớn hơn – mạch sống của Trời – Đất – Người.
Văn hóa vì thế không phải là tập hợp của phong tục hay nghi lễ, mà là một dòng năng lượng truyền lưu, từ trời rơi xuống, thấm vào đất, rồi thăng hoa qua tâm hồn con người. Mỗi thế hệ, bằng tiếng nói, nếp sống, ca dao, lời ru, đã tiếp nối dòng năng lượng đó, giữ cho nó không bao giờ đứt mạch.
Nếu Đạo là nguyên lý, là nguồn sáng vô hình, thì văn hóa là dòng nước mang ánh sáng ấy đi khắp cõi nhân sinh.
II. Khi Trời ban linh, Đất trao hình, Người sinh ra văn hóa
Con người là nơi hội tụ của hai cực – tinh khí của Trời và vật chất của Đất. Khi Trời ban linh, Đất trao hình, con người trở thành chiếc cầu nối giữa hai miền: hữu hình và vô hình. Và để duy trì sự hòa hợp ấy, văn hóa được sinh ra như hơi thở tự nhiên của sự cân bằng.
Một hạt lúa mọc lên từ đất, vươn mình lên trời, được gió và nắng dưỡng nuôi – đó là hình ảnh của văn hóa Việt. Chúng ta không chỉ gieo trồng cây lúa để sống, mà còn gửi vào đó linh hồn của mình: từ lễ hội xuống đồng, đến hạt gạo trắng thơm trong bát cơm. Mỗi hạt cơm là kết tinh của Trời – Đất – Người, và chính trong hạt cơm ấy, văn hóa được nuôi dưỡng bằng tình yêu và biết ơn.
Người Việt không tách mình khỏi thiên nhiên, mà hòa mình vào. Khi đắp đê, trồng rừng, lập làng, dựng nhà – tất cả đều tuân theo nguyên lý âm dương, thuận tự nhiên. Những mái nhà rơm thấp thoáng giữa đồng không chỉ để ở, mà còn để nhắc rằng sống phải biết thuận Đạo, biết giữ cho tâm mình an với Trời, hòa với Đất, thuận với Người.
Bởi vậy, trong văn hóa Việt, thiên – địa – nhân không phải ba cõi riêng, mà là ba nhịp của cùng một bản hòa ca. Khi một người sống đúng, sống thiện, họ không chỉ giữ gìn đạo đức cá nhân, mà còn góp phần giữ thăng bằng cho trời đất. Mỗi hành động đúng – là một làn gió trong lành cho cả vũ trụ.
III. Văn hóa như nước – chảy, thấm và nuôi dưỡng
Nếu có thể ví Đạo như bầu trời, thì văn hóa chính là nước. Nước không có hình dạng cố định, nhưng nó chảy đến đâu là sinh khí đến đó. Văn hóa cũng thế: nó thấm vào lời nói, thói quen, cách sống, cách ứng xử. Nó không gượng ép, không áp đặt, mà lan tỏa một cách tự nhiên, mềm mại, nhưng có sức mạnh xuyên thấu mọi rào cản.
Nước ở đâu có tình người, ở đó văn hóa tràn đầy.
Nước có thể hóa mưa để làm mát ruộng đồng, cũng có thể hóa sóng để cuốn trôi cặn bã. Văn hóa cũng vậy: vừa là nguồn dưỡng sinh, vừa là lực thanh lọc, gạn đục khơi trong cho tâm hồn cộng đồng.
Trong lịch sử Việt Nam, dòng chảy văn hóa ấy chưa bao giờ ngừng lại, dù trải qua bao lần ngoại xâm, biến loạn, hay đồng hóa. Người Việt có thể mất đất, mất của, nhưng không bao giờ mất linh hồn, vì linh hồn ấy được nuôi bằng mạch nước ngầm của văn hóa.
Chính vì vậy, dù bị Bắc thuộc ngàn năm, ta vẫn nói tiếng Việt, ăn cơm Việt, hát điệu dân ca Việt – bởi trong từng tiếng, từng hạt gạo, từng lời ru đều có dòng nước của tổ tiên đang chảy.