HNI 17-9
Chương 2: Doanh Nghiệp Số Là gGì? Khác Gì Doanh Nghiệp Truyền Thống?
2.1. Khái niệm doanh nghiệp số
Trong khoa học quản trị hiện đại, khái niệm “doanh nghiệp số” (digital enterprise) được hiểu không chỉ là việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động, mà còn là sự tái định hình mô hình kinh doanh, vận hành và văn hóa tổ chức dựa trên công nghệ số.
Theo định nghĩa của MIT Sloan Management Review (2022), doanh nghiệp số là tổ chức mà “các quy trình cốt lõi, hệ thống quản trị, mối quan hệ khách hàng, chuỗi cung ứng và chiến lược phát triển đều được thiết kế và vận hành trên nền tảng dữ liệu và công nghệ số”.
Đặc trưng cốt lõi:
1. Lấy dữ liệu làm trung tâm – dữ liệu được coi là tài sản chiến lược, thay cho chỉ vốn và tài nguyên.
2. Ứng dụng công nghệ linh hoạt – AI, Cloud, IoT, Blockchain được tích hợp sâu vào hoạt động.
3. Trải nghiệm khách hàng số – khách hàng tương tác với doanh nghiệp qua nền tảng số, đa kênh, thời gian thực.
4. Tổ chức phẳng và linh hoạt – giảm tầng nấc quản lý, đề cao sự phối hợp theo dự án, nhóm agile.
5. Đổi mới sáng tạo liên tục – doanh nghiệp số coi đổi mới là hoạt động thường xuyên, chứ không phải ngoại lệ.
2.2. Doanh nghiệp truyền thống: đặc trưng và giới hạn
Để thấy rõ sự khác biệt, cần nhìn lại mô hình doanh nghiệp truyền thống – vốn chiếm ưu thế trong thế kỷ XX.
Quản trị dựa trên cấu trúc phân cấp: nhiều tầng quản lý, quyết định đi theo chiều dọc, thông tin bị chia cắt.
Dựa vào tài sản vật chất: đất đai, nhà xưởng, máy móc, vốn tài chính là trọng tâm.
Quy trình thủ công và giấy tờ: thông tin lưu trữ trên văn bản, báo cáo định kỳ, dẫn đến chậm trễ trong phản ứng.
Khách hàng thụ động: doanh nghiệp sản xuất – khách hàng tiêu thụ, ít tương tác hai chiều.
Đổi mới theo chu kỳ dài: sản phẩm cải tiến theo giai đoạn, thường 3–5 năm.
Điểm mạnh của doanh nghiệp truyền thống là sự ổn định, kiểm soát chặt chẽ, thích hợp trong môi trường ít biến động. Tuy nhiên, trong kỷ nguyên số, mô hình này bộc lộ nhiều giới hạn: thiếu tốc độ, thiếu khả năng thích ứng, và dễ bị startup số vượt mặt.
2.3. So sánh doanh nghiệp số và doanh nghiệp truyền thống
Tiêu chí Doanh nghiệp truyền thống Doanh nghiệp số
Tài sản cốt lõi Vốn, đất đai, máy móc Dữ liệu, công nghệ, tri thức
Cách quản trị Phân cấp, tĩnh, kiểm soát Linh hoạt, phẳng, dựa trên phân tích dữ liệu
Khách hàng Người mua sản phẩm/dịch vụ Người tham gia vào quá trình đồng sáng tạo giá trị
Chuỗi cung ứng Tuyến tính, khép kín Mở, kết nối theo hệ sinh thái số
Công cụ vận hành Giấy tờ, báo cáo, quy trình thủ công AI, IoT, Cloud, Blockchain, RPA
Đổi mới sáng tạo Tuần tự, theo chu kỳ dài Liên tục, theo vòng lặp ngắn (Agile, Design Thinking)
Tốc độ thích ứng Chậm, phụ thuộc vào cấp quản lý Nhanh, quyết định dựa trên dữ liệu thời gian thực
So sánh này cho thấy doanh nghiệp số không chỉ là doanh nghiệp truyền thống + công nghệ, mà là một mô hình hoàn toàn mới, với DNA cốt lõi là dữ liệu và công nghệ.
2.4. Case study: Doanh nghiệp số trên thế giới
Netflix vs Blockbuster: Blockbuster từng là “đế chế cho thuê băng đĩa” với hơn 9.000 cửa hàng, nhưng sụp đổ vì không kịp chuyển đổi. Netflix từ chỗ cho thuê DVD qua bưu điện đã sớm chuyển sang nền tảng streaming dựa trên dữ liệu người dùng, trở thành biểu tượng của doanh nghiệp số.
Airbnb vs khách sạn truyền thống: Airbnb không sở hữu khách sạn nào, nhưng dùng nền tảng số để kết nối người cho thuê và khách hàng, trở thành một trong những tập đoàn dịch vụ lưu trú lớn nhất thế giới.
Tesla vs hãng xe truyền thống: Trong khi các hãng ô tô cũ phụ thuộc vào động cơ đốt trong, Tesla xây dựng mô hình xe điện – dữ liệu – phần mềm, cập nhật OTA, biến chiếc xe thành nền tảng công nghệ di động.
2.5. Hàm ý cho doanh nghiệp Việt Nam
Không dừng ở số hóa (digitization): Nhiều doanh nghiệp Việt mới chỉ dùng phần mềm kế toán, ERP, CRM – đây là số hóa, chưa phải chuyển đổi số toàn diện.
Phải chuyển đổi mô hình kinh doanh: từ bán hàng truyền thống sang đa kênh số; từ quản lý phân cấp sang quản trị dữ liệu thời gian thực.
Đào tạo nhân lực số: chuyển đổi không thể thành công nếu đội ngũ vẫn giữ tư duy giấy tờ, ngại thay đổi.
Tư duy hệ sinh thái: thay vì chỉ cạnh tranh, doanh nghiệp Việt cần học cách hợp tác với startup công nghệ, viện nghiên cứu, chính phủ để cùng phát triển.
Vietnam