HNI 17-9
CHƯƠNG 6 – DỮ LIỆU: NGUỒN DẦU MỎ MỚI CỦA THẾ KỶ 21
6.1. Khái niệm và tầm quan trọng của dữ liệu trong kỷ nguyên số
Nếu thế kỷ XX được coi là thời đại của dầu mỏ, thì thế kỷ XXI là thời đại của dữ liệu. Cũng giống như dầu mỏ, dữ liệu cần được khai thác, tinh chế và sử dụng mới trở thành giá trị.
Dữ liệu là tập hợp thông tin có cấu trúc hoặc phi cấu trúc, phản ánh mọi hoạt động của con người, doanh nghiệp và xã hội. Trong kỷ nguyên số, dữ liệu trở thành nguồn tài nguyên chiến lược:
Doanh nghiệp dựa vào dữ liệu để ra quyết định.
Chính phủ dùng dữ liệu để quản lý và hoạch định chính sách.
Người tiêu dùng để lại dữ liệu trong mỗi tương tác số.
Khẩu hiệu phổ biến: “Data is the new oil” (dữ liệu là dầu mỏ mới).
6.2. Sự bùng nổ dữ liệu toàn cầu
Theo IDC (2022), thế giới tạo ra 97 zettabyte dữ liệu trong năm 2022, dự báo đến 2025 sẽ vượt 180 zettabyte.
Nguồn tạo dữ liệu:
Người dùng Internet: mạng xã hội, tìm kiếm, mua sắm online.
Thiết bị IoT: cảm biến, camera, đồng hồ thông minh.
Doanh nghiệp & chính phủ: giao dịch, hồ sơ, hệ thống quản trị.
AI và máy học: tạo thêm dữ liệu từ phân tích và mô hình hóa.
Đặc trưng: dữ liệu tăng trưởng theo cấp số nhân, khối lượng khổng lồ, đa dạng, tốc độ cao. Đây chính là khái niệm Big Data (dữ liệu lớn).
6.3. Phân loại dữ liệu
1. Theo cấu trúc
Dữ liệu có cấu trúc: bảng, số liệu, dễ lưu trữ (SQL).
Dữ liệu phi cấu trúc: video, ảnh, text, email (chiếm 80% dữ liệu toàn cầu).
2. Theo nguồn gốc
Dữ liệu giao dịch: mua bán, thanh toán.
Dữ liệu hành vi: click, lượt xem, tìm kiếm.
Dữ liệu cảm biến: từ IoT.
Dữ liệu xã hội: từ mạng xã hội, bình luận, review.
3. Theo giá trị
Dữ liệu thô: chưa qua xử lý.
Dữ liệu tinh chế: được phân tích, trích xuất giá trị.
6.4. Dữ liệu và mô hình kinh doanh
Dữ liệu đã làm thay đổi mô hình kinh doanh theo ít nhất 3 cách:
6.4.1. Data-driven Business Model
Doanh nghiệp dựa trên dữ liệu để đưa ra quyết định, thiết kế sản phẩm, tối ưu vận hành.
Ví dụ: Netflix phân tích lịch sử xem phim để sản xuất House of Cards – một series thành công toàn cầu.
6.4.2. Data as a Service (DaaS)
Doanh nghiệp bán hoặc cho thuê dữ liệu. Ví dụ: Experian, Nielsen cung cấp dữ liệu thị trường.
6.4.3. Nền tảng dữ liệu (Data Platform)
Google, Facebook, TikTok miễn phí dịch vụ cho người dùng, đổi lại thu thập dữ liệu để bán quảng cáo – nguồn thu chính.
6.5. Dữ liệu trong đổi mới và AI
AI và Machine Learning: càng nhiều dữ liệu, thuật toán càng chính xác.
Tự động hóa thông minh: chatbot, trợ lý ảo, xe tự lái dựa vào dữ liệu lớn.
Dự báo & mô phỏng: dữ liệu cho phép dự đoán thị trường, thời tiết, hành vi tiêu dùng.
Ví dụ: Tesla dùng dữ liệu từ hàng triệu xe để huấn luyện hệ thống tự lái.
6.6. Thách thức trong quản trị dữ liệu
1. Quyền riêng tư & bảo mật
Rò rỉ dữ liệu người dùng gây khủng hoảng (Facebook – Cambridge Analytica 2018).
2. Chất lượng dữ liệu
30% dữ liệu doanh nghiệp bị coi là “rác” (Gartner).
3. Khoảng cách số
Doanh nghiệp lớn có lợi thế dữ liệu, trong khi SMEs thiếu khả năng thu thập & xử lý.
4. Luật pháp & đạo đức
Quy định như GDPR (EU), PDPD (Việt Nam 2023) yêu cầu minh bạch khi thu thập & xử lý dữ liệu.
6.7. Trường hợp điển hình
Google: sống nhờ dữ liệu tìm kiếm, bán quảng cáo dựa trên hồ sơ người dùng.
Amazon: dữ liệu mua sắm giúp gợi ý sản phẩm chính xác, chiếm 35% doanh thu.
Shopee Việt Nam: tận dụng dữ liệu người dùng để cá nhân hóa voucher, gamification.
MoMo: phân tích dữ liệu thanh toán để mở rộng sang tài chính vi mô, bảo hiểm.
6.8. Chiến lược dữ liệu cho doanh nghiệp Việt Nam
1. Xây dựng nền tảng dữ liệu nội bộ: CRM, ERP, Data Warehouse.
2. Đảm bảo an toàn & tuân thủ: theo chuẩn GDPR, PDPD.
3. Khai thác dữ liệu khách hàng để cá nhân hóa: marketing 1-1.
4. Hợp tác dữ liệu: chia sẻ với đối tác trong hệ sinh thái.
5. Đào tạo nhân lực dữ liệu: Data Analyst, Data Scientist.
6.9. Dữ liệu và phát triển bền vững
Không chỉ lợi nhuận, dữ liệu còn phục vụ mục tiêu ESG:
Dữ liệu khí thải giúp doanh nghiệp giảm carbon footprint.
Dữ liệu nông nghiệp giúp tối ưu sử dụng nước và phân bón.
Dữ liệu y tế giúp dự báo dịch bệnh, chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
6.10. Kết luận chương
Dữ liệu thực sự là dầu mỏ mới của thế kỷ 21, nhưng còn quý hơn dầu vì:
Không cạn kiệt: càng khai thác, càng sinh thêm.
Có thể tái sử dụng vô hạn.
Là nền tảng của mọi công nghệ 4.0: AI, IoT, Blockchain, Cloud.
Doanh nghiệp nào biết khai thác và quản trị dữ liệu hiệu quả sẽ dẫn đầu thị trường. Doanh nghiệp nào coi nhẹ dữ liệu sẽ sớm bị bỏ lại phía sau.
Vietnam