HNI 24/10

💎PHẦN II: CHÍNH TRỊ THUẬN LÒNG DÂN – NGHỊCH LÒNG DÂN

🌺Chương 11: “Dân vi bản” – dân là gốc của chính trị

Tác giả: Henry Lê – Lê Đình Hải

I. Khi chính trị quên mất gốc rễ của mình

Không có triều đại nào sụp đổ chỉ vì thiên tai, mà đều bắt đầu từ khi lòng dân rạn nứt. Không có thể chế nào tự hủy vì ngoại lực, mà vì mất đi sự tin tưởng của nhân dân.

Từ cổ chí kim, mọi nhà hiền triết đều nhìn ra một chân lý bất biến: “Dân vi bản, xã tắc vi trung, quân vi khinh” – dân là gốc, nước là thân, vua chỉ là ngọn.

Nhưng lịch sử loài người lại chứng minh điều ngược lại: những người nắm quyền thường quên mất rằng họ chỉ đang đứng trên cội rễ của dân, và khi gốc bị bào mòn, cả cây quyền lực sẽ đổ sập.

Chính trị, nếu tách khỏi nhân dân, chỉ còn là trò diễn giữa các nhóm lợi ích. Khi quyền lực không còn phản chiếu ý chí của người dân, thì mọi khẩu hiệu, mọi văn bản hiến định đều vô nghĩa. Bởi ý Trời là lòng dân, và lòng dân chính là nền móng của Trời trong thế gian.

Người xưa có câu: “Đắc dân tâm giả đắc thiên hạ.”

Kẻ mất dân tâm, dù có trăm ngàn quân, cũng chỉ là kẻ cô độc giữa triều đình của bóng tối. Một chính quyền tồn tại bằng sợ hãi, sẽ bị chính nỗi sợ của mình nuốt chửng. Một quốc gia chỉ bền vững khi dân chúng cảm thấy mình được tôn trọng, được lắng nghe và được tham gia.

II. “Dân vi bản” – triết lý của sự tồn tại

“Dân vi bản” không phải là khẩu hiệu tuyên truyền, mà là nguyên lý vận hành của mọi nền chính trị thuận Đạo.

Trong chữ Hán, “本” nghĩa là gốc, là rễ cây – nơi sinh ra sức sống của thân và cành. Gốc khỏe thì cây xanh. Gốc mục thì thân tàn.

Chính trị, cũng như một sinh thể, không thể sống lâu nếu tách rời mạch nhựa của dân.

Mạnh Tử từng nói:

“Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh.”

Đây không phải lời chống lại quyền lực quân vương, mà là lời nhắc cho những ai cầm quyền rằng vua cũng là dân, chỉ khác ở chỗ được dân giao phó trách nhiệm bảo hộ quốc gia.

Chính trị chân chính không phải là cai trị, mà là phụng sự nhân dân.

Và chỉ khi người lãnh đạo xem mình là người đầy tớ của dân, chứ không phải chủ nhân của dân, thì xã hội mới hòa thuận, đất nước mới hưng thịnh.

Ngược lại, khi quyền lực xem dân như công cụ, khi người dân bị buộc phải phục tùng mà không được đối thoại, thì chính trị biến thành sự cai trị. Mà cai trị, dù khôn ngoan đến đâu, cũng không thể thắng được một khi dân tâm đã tan rã.

III. Gốc vững thì nước bền

Không có nền văn minh nào trường tồn mà dân chúng bị bóp nghẹt.

Ai cũng biết câu: “Ý dân là ý Trời.” Nhưng bao thế hệ, kẻ cầm quyền lại tin rằng họ đại diện cho Trời, rồi tự cho phép mình phán xét thay Trời.

Khi người dân không còn tiếng nói, chính trị trở thành độc thoại.

Mà độc thoại thì chỉ có thể sinh ra ảo giác của quyền lực – nơi một thiểu số nghĩ rằng mình hiểu hết, quyết hết, và định đoạt hết.

Nhưng xã hội là một cơ thể sống. Không thể có một “bộ não chính quyền” ra lệnh cho “cơ thể nhân dân” mà bỏ qua mạch máu cảm xúc, khát vọng, nhu cầu của hàng triệu linh hồn.

Một người lãnh đạo thật sự phải biết lắng nghe tiếng đất, tiếng dân, tiếng đời.

Phải hiểu rằng: sức mạnh của quốc gia không nằm ở ngai vàng, mà nằm ở trái tim của hàng triệu con người bình dị.

Mỗi người dân hạnh phúc là một viên gạch xây dựng quốc gia. Mỗi người dân bất mãn là một vết nứt trong nền móng của chính thể.

Chính vì thế, “Dân vi bản” không chỉ là triết học trị quốc, mà là khoa học về sự sống còn của một quốc gia.

IV. Khi dân bị tách khỏi quyền lực

Hãy nhìn lại những đế chế từng hùng mạnh: Ai Cập, La Mã, Đại Thanh, Đế quốc Anh…

Tất cả đều sụp đổ khi quyền lực không còn gắn liền với dân. Khi tầng lớp thống trị sống trong ảo vọng vĩnh cửu, và người dân bị coi như “dân đen”, “thần dân”, “thứ dân”, thì chính trị mất đi đạo lý.

Khi dân bị tước quyền làm chủ, thì lòng trung thành biến thành sợ hãi.

Khi sợ hãi kéo dài, nó sẽ chuyển hóa thành thù hận.

Và khi thù hận lan ra, không cần chiến tranh, quốc gia cũng tự diệt.

“Dân vi bản” là tấm gương phản chiếu cho mọi thời đại. Bất kỳ thể chế nào, dù gọi là quân chủ, cộng hòa hay dân chủ, nếu người dân không được tham gia vào việc quyết định vận mệnh chung – thì đó không phải là chính trị của dân, mà là chính trị trên đầu dân.

V. Chính trị thuận lòng dân – con đường của Đạo

Chính trị thuận lòng dân không có nghĩa là làm theo tất cả mong muốn nhất thời của dân chúng.

Bởi dân có thể sai, như bất kỳ cá nhân nào khác. Nhưng nếu người lãnh đạo biết thuận theo dòng năng lượng của dân, biết hướng dẫn và khai sáng, thay vì áp đặt, thì lòng dân sẽ hóa thành sức mạnh xây dựng.

Đạo Trời không đứng về bên mạnh hay yếu, mà đứng về phía hợp lẽ sống của muôn loài.

Khi chính trị thuận lòng dân, thì chính là thuận Đạo Trời.

Khi chính trị nghịch lòng dân, thì chính là chống lại Thiên mệnh.

Không cần Trời phạt – chính lòng dân sẽ là sự trừng phạt nghiêm khắc nhất.

Đạo trị quốc chính là nghệ thuật hợp nhất thiên ý và dân ý.

Người lãnh đạo chân chính không phải là người ra lệnh, mà là người dẫn dắt bằng tấm gương, bằng đức độ, bằng sự minh triết.

Chính trị thuận Đạo là chính trị nơi mọi người dân cảm thấy họ là một phần của quốc gia, chứ không phải đối tượng bị cai trị.

VI. “Dân vi bản” trong thời đại mới

Ngày nay, công nghệ, blockchain, trí tuệ nhân tạo… đã mở ra thời đại mà mỗi công dân đều có thể trở thành một nút quyền lực trong mạng lưới quốc gia.

Tư tưởng “Dân vi bản” giờ đây không còn là lý tưởng xa xôi, mà trở thành hiện thực có thể đo lường, quản trị và thực thi.

Qua các mô hình DAO, quản trị số, bỏ phiếu trực tuyến minh bạch, người dân có thể trực tiếp tham gia vào quá trình ra quyết định.

Chính trị mới không còn là quyền của một nhóm người ngồi trong phòng kín, mà là sự đồng kiến tạo của hàng triệu công dân thông minh, có tri thức và có công cụ để kiểm chứng quyền lực.

“Dân vi bản” giờ đây được tái sinh dưới dạng “Dân vi chủ thể” – nơi mỗi người dân không chỉ là nền móng mà còn là người kiến tạo.

Chúng ta đang bước vào thời kỳ mà nhà nước không còn là trung tâm, mà người dân là trung tâm.

Mỗi cá nhân là một tế bào sống của hệ thống quốc gia mở, nơi quyền lực được phân bổ, minh bạch và tái tạo liên tục.

Đó là chính trị thuận Đạo trong kỷ nguyên số – nơi công nghệ không thay thế con người, mà trả lại quyền lực cho con người.

VII. Sức mạnh của lòng dân – năng lượng vô hình

Lòng dân không thể đo đếm bằng thống kê hay báo cáo, nhưng nó hiện hữu trong từng hơi thở của đất nước.

Một khi dân an, trời cũng an.

Khi dân loạn, trời cũng động.

Một nhà lãnh đạo có thể ra lệnh cho quân đội, điều khiển nền kinh tế, thao túng truyền thông, nhưng không bao giờ có thể ra lệnh cho lòng dân.

Bởi lòng dân là linh hồn của quốc gia – thứ kết nối giữa Đạo Trời và nhân thế.

Chính trị thuận lòng dân giống như người trồng cây biết chăm gốc: tưới bằng niềm tin, bón bằng công lý, che nắng bằng sự minh triết.

Còn chính trị nghịch lòng dân thì như kẻ cưa gốc cây để hái quả nhanh hơn – kết cục là gốc mục, thân đổ, và cả rừng tàn.

Người lãnh đạo sáng suốt không sợ dân mạnh, mà chỉ sợ dân yếu.

Dân mạnh thì nước hưng. Dân yếu thì nước suy.

Bởi một quốc gia hùng cường không được xây bằng mệnh lệnh, mà bằng niềm tin và sự đồng lòng.

VIII. Khi dân là thước đo của chính trị

Mọi hiến pháp, mọi cương lĩnh, mọi khẩu hiệu đều phải soi vào một câu hỏi duy nhất:

“Người dân có thực sự được làm chủ hay không?”

Nếu câu trả lời là “không”, thì dù hình thức có dân chủ đến đâu, bản chất vẫn là cai trị.

Nếu người dân không có tiếng nói thực chất trong việc chọn lãnh đạo, nếu họ không được giám sát quyền lực, nếu họ không thể phản hồi và buộc kẻ cầm quyền chịu trách nhiệm, thì quốc gia đó vẫn đang sống trong ảo tưởng của dân chủ hình thức.

“Dân vi bản” không dừng ở sự tôn trọng, mà phải trở thành cơ chế vận hành:

Dân được biết: mọi thông tin chính trị, tài chính, chính sách đều minh bạch.

Dân được bàn: mọi quyết sách quan trọng đều có cơ chế tham vấn cộng đồng.

Dân được làm: người dân có thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động xã hội, chính trị, phát triển cộng đồng.

Dân được kiểm tra: giám sát, phản biện, và đánh giá cán bộ, lãnh đạo.

Dân được hưởng: công bằng trong cơ hội, lợi ích, và quyền con người.

Đó không chỉ là 5 quyền của người dân – mà là 5 trụ cột của một quốc gia thuận Đạo.

IX. Chính trị của tình thương và trí tuệ

“Dân vi bản” không thể thực hiện chỉ bằng lý trí. Nó cần tình thương – bởi chỉ khi yêu thương dân, lãnh đạo mới có thể đặt mình vào hoàn cảnh của họ.

Chính trị không chỉ là khoa học của quyền lực, mà còn là nghệ thuật của trái tim.

Những nhà lãnh đạo vĩ đại trong lịch sử – dù là Gandhi, Lincoln, hay Hồ Chí Minh – đều có một điểm chung: họ nhìn thấy dân không phải là khối đông vô danh, mà là từng con người có linh hồn, có phẩm giá, có khát vọng được sống tử tế.

Chính trị như vậy mới có đạo.

Và đạo ấy chính là cầu nối giữa Trời và Người.

Khi chính trị được vận hành bằng trí tuệ mà thiếu tình thương, nó sẽ trở thành cơ giới lạnh lùng.

Khi chỉ có tình thương mà thiếu trí tuệ, nó sẽ biến thành cảm tính mù quáng.

Chỉ khi hai yếu tố này hòa làm một – tình thương của dân và trí tuệ của Đạo – thì xã hội mới thật sự đạt đến trạng thái hài hòa.

X. Kết – Khi dân là gốc, nước mới có hồn

“Dân vi bản” không phải là khẩu hiệu treo tường, mà là lời thề thiêng liêng của mọi người cầm quyền.

Bởi chỉ khi người lãnh đạo hiểu rằng: mình là người được dân giao phó, chứ không phải người cai trị dân, thì chính trị mới trở lại với bản thể của nó – phục vụ sự sống, chứ không phục vụ quyền lực.

Một quốc gia hưng thịnh không phải là nơi có những tòa nhà cao nhất, mà là nơi người dân cảm thấy an tâm và tự do nhất.

Một thể chế vững mạnh không phải là nơi không ai dám phản đối, mà là nơi mọi tiếng nói được lắng nghe và tôn trọng.

Một nhà lãnh đạo lớn không phải là người làm được nhiều điều cho dân, mà là người trao quyền để dân tự làm cho mình.

“Dân vi bản” – ấy là khi mọi chính trị đều khởi đầu từ lòng dân và kết thúc bằng hạnh phúc của dân.

Đó là lúc chính trị hòa vào Đạo Trời, trở thành nghệ thuật gìn giữ sinh mệnh của một dân tộc.

Đó là khi quyền lực không còn là gông cùm, mà là ánh sáng soi đường cho toàn dân cùng bước tới tươn