HNI 21-11

📘 **CHƯƠNG 3: VAI TRÒ CỦA LUẬT LỆ & ĐIỀU LỆ THAY VÌ NGƯỜI SÁNG LẬP**

Trong lịch sử mọi tổ chức, người sáng lập luôn là điểm bắt đầu. Nhưng trong những tổ chức muốn sống lâu, người sáng lập không được phép trở thành trung tâm. Một tổ chức phụ thuộc vào cá nhân sẽ chỉ mạnh khi người ấy còn hiện diện, và sụp đổ ngay khi họ rời đi. Ngược lại, một tổ chức dựa trên luật lệ và điều lệ sẽ có khả năng tiếp tục vận hành dù bất kỳ ai thay đổi. Đó chính là nền tảng để một cộng đồng doanh nhân trở nên trưởng thành, bền vững và trường tồn.

1. Người sáng lập là hạt mầm, nhưng luật lệ mới là bộ rễ

Bất kỳ một cộng đồng nào cũng bắt đầu từ tầm nhìn của một người. Nhưng một hạt mầm dù tốt đến đâu cũng không thể trở thành đại thụ nếu không có bộ rễ. Người sáng lập là nguồn cảm hứng, là người mở đường, là người thắp ngọn lửa đầu tiên. Nhưng tổ chức không thể sống dựa vào ngọn lửa ấy mãi mãi.

Luật lệ chính là rễ cắm xuống đất, giúp tổ chức ổn định, giữ thăng bằng qua thời gian. Điều lệ là thân cây, là đường đi chung mà mọi thành viên buộc phải tôn trọng. Khi rễ mạnh – thân vững, cây sẽ không ngã trước bão tố. Một tổ chức có luật lệ chặt chẽ sẽ không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi của từng cá nhân, kể cả người sáng lập.

2. Luật lệ giúp tổ chức “không bị cảm xúc chi phối”

Người lãnh đạo có thể thay đổi cảm xúc theo thời điểm. Điều này hoàn toàn tự nhiên, bởi con người ai cũng có giới hạn và biến động nội tâm. Nhưng cảm xúc không thể trở thành nền tảng vận hành một cộng đồng.

Luật lệ xuất hiện để đảm bảo rằng:

– Quyết định không dựa trên cảm tính

– Khen thưởng hay kỷ luật không dựa vào quan hệ

– Trách nhiệm không phụ thuộc thiện chí

– Tổ chức không bị dao động bởi mâu thuẫn cá nhân

Luật lệ biến tổ chức từ “mỗi người một ý” thành “cùng đi theo một hướng”. Nhờ đó, tổ chức không bị kéo lệch bởi bất kỳ cá nhân nào, nhất là những cá nhân có ảnh hưởng lớn.

3. Điều lệ giúp phân định rạch ròi quyền – trách nhiệm – giới hạn

Một tổ chức không thể tồn tại lâu nếu ai cũng có quyền mà không có giới hạn. Điều lệ sinh ra để phân rõ ranh giới:

– Ai được quyền quyết định điều gì

– Quy trình ra quyết định ra sao

– Trách nhiệm của mỗi vai trò

– Những điều tuyệt đối không được vượt qua

Khi giới hạn rõ ràng, tổ chức tránh được sự lạm quyền.

Khi quyền hạn rõ ràng, tổ chức tránh được sự rối loạn.

Khi trách nhiệm rõ ràng, tổ chức tránh được sự đổ lỗi.

Một cộng đồng doanh nhân chỉ mạnh khi mọi người có thể dựa vào một hệ thống ổn định, thay vì phụ thuộc vào lòng tốt hoặc uy tín của một người.

4. Một tổ chức phụ thuộc người sáng lập là một tổ chức “không hoàn chỉnh”

Người sáng lập có thể xuất sắc, có thể hy sinh, có thể tận tâm – nhưng họ vẫn là con người. Con người luôn hữu hạn. Một tổ chức muốn trường tồn phải được thiết kế ngay từ đầu để vượt qua giới hạn của cá nhân.

Phụ thuộc vào người sáng lập sẽ dẫn đến 3 nguy cơ lớn:

1. Nguy cơ sụp đổ khi người sáng lập rời đi

Vai trò quá lớn khiến tổ chức không thể vận hành độc lập.

2. Nguy cơ mâu thuẫn khi người sáng lập còn ở lại

Mọi xung đột đều bị đẩy về một điểm duy nhất: cá nhân.

3. Nguy cơ làm suy yếu thế hệ kế thừa

Không ai dám đứng lên vì cái bóng người sáng lập quá lớn.

HNI chọn con đường ngược lại: xây tổ chức dựa trên luật lệ để người sáng lập có thể rời đi trong vinh dự, còn tổ chức vẫn đứng vững như thường.

5. Luật lệ giúp tổ chức khách quan – công bằng – minh bạch

Luật lệ giống như mặt nước phẳng: soi rõ mọi thứ, không thiên vị cho ai.

Một hội doanh nhân có luật lệ rõ ràng sẽ:

– Không ưu ái người quen

– Không xử nhẹ người có công

– Không xử nặng người mới vào

– Không bị chi phối bởi “văn hóa nể nang”

Minh bạch không đến từ lời cam kết.

Minh bạch đến từ luật lệ và khả năng thực thi luật lệ một cách nghiêm túc.

6. Luật lệ tạo ra “khả năng thay thế” – nền tảng của sự trường tồn

Nếu một vị trí không thể thay thế, đó là điểm yếu chí mạng của tổ chức. Một tổ chức mạnh phải có khả năng:

– Thay chủ tịch mà không xáo trộn

– Thay ban điều hành mà hệ thống vẫn chạy

– Thay đội vận hành mà giá trị vẫn giữ nguyên

Luật lệ cho phép điều đó. Vì khi luật mạnh, người giữ vai trò chỉ là:

người thay mặt luật,

chứ không phải người quyết định thay luật.

Ở những tổ chức trường tồn trên thế giới, sự vĩ đại không nằm ở lãnh đạo – mà nằm ở hệ thống.

7. Điều lệ giúp tổ chức tránh sự “thần thánh hóa người sáng lập”

Khi một tổ chức không có luật mạnh, tự nhiên mọi người sẽ dựa vào con người mạnh nhất. Lâu dần, người sáng lập bị thần tượng hóa. Và khi một người bị đặt quá cao, tổ chức mất đi sự tỉnh táo.

Điều lệ giúp tổ chức:

– Tôn trọng người sáng lập đúng mức

– Ghi nhận công lao nhưng không thần thánh

– Đảm bảo quyền lực không tập trung tại một điểm

– Giữ sự tỉnh táo cho thế hệ kế thừa

Một tổ chức trưởng thành là tổ chức biết ơn người sáng lập, nhưng không lệ thuộc người sáng lập.

8. Luật lệ là di sản lớn nhất người sáng lập để lại

Một người sáng lập vĩ đại không phải là người truyền cảm hứng mạnh nhất, mà là người để lại một hệ thống mà thế hệ sau có thể tiếp tục mà không cần tái thiết.

Đó là lý do tác giả xem việc xây dựng điều lệ, luật lệ, cơ chế đối trọng Xanh – Đỏ, và các quy định vận hành minh bạch là “di sản tinh thần” lớn nhất cho HNI.

Di sản không phải chỉ là những giá trị được nói ra.

Di sản là những điều được đóng khung thành nguyên tắc, để đời sau chỉ cần thực hiện – không cần phỏng đoán.

---

✦ KẾT

Chương 3 nói lên một sự thật nền tảng:

muốn trường tồn, phải đặt luật lệ cao hơn con người.

Người sáng lập mở cửa, nhưng luật lệ mới là lực giữ cửa.

Người sáng lập truyền cảm hứng, nhưng điều lệ mới giúp tổ chức đi xa.

HNI vì vậy không được xây để tồn tại “nhờ một người”, mà để tồn tại “dù ai làm lãnh đạo”. Tinh thần ấy chính là bước chuyển từ một hội nhóm sang một tổ chức trường tồn.