HNI 24-11

📘 **CHƯƠNG 16: CƠ CHẾ TRỌNG TÀI – GIẢI QUYẾT BẾ TẮC QUYỀN LỰC**

 

Trong mọi mô hình có hai lực đối trọng, sẽ luôn có lúc Xanh và Đỏ không thống nhất.

Đó không phải vấn đề.

Đó là tính tự nhiên của sự vận hành âm – dương: khác biệt để soi nhau, đối nghịch để cân bằng, xung đột để trưởng thành.

 

Bế tắc chỉ trở thành nguy hiểm khi:

– không có cơ chế tháo gỡ

– để cảm xúc dẫn dắt

– để phe phái chi phối

– để cái tôi lớn hơn cái chung

 

Vì vậy, HNI thiết lập Cơ chế Trọng tài – một trong những trụ cột sống còn để giữ tổ chức đứng trên đạo, không nghiêng về một màu, không rơi vào hỗn loạn.

 

Trọng tài không “quyết thay”, mà trả tổ chức về sự đúng đắn ban đầu, về luật – về đạo – về sứ mệnh.

 

1. Vì sao phải có cơ chế trọng tài?

 

Không phải mọi bất đồng đều có thể tự chạm đến điểm chung.

Nhất là bất đồng giữa hai lực lớn:

→ Xanh (mở – sáng tạo – mở rộng)

→ Đỏ (giữ – kiểm soát – minh bạch)

 

Khi hai lực này không tìm được tiếng nói chung, tổ chức có nguy cơ:

 

– bị chậm lại

– bị chia rẽ

– bị suy yếu vì kéo co

– mất đoàn kết

– mất niềm tin của hội viên

– giảm hiệu suất toàn hệ thống

 

Trọng tài ra đời để:

 

– tránh đình trệ

– chấm dứt giằng co

– làm rõ bản chất vấn đề

– đưa tổ chức về quỹ đạo chuẩn

– giữ tổ chức không trôi về cảm tính

 

Không có trọng tài → Xanh – Đỏ sẽ đấu lý.

Có trọng tài → Xanh – Đỏ được soi chiếu bằng đạo.

 

2. Trọng tài là ai? Tiêu chuẩn để trở thành trọng tài

 

Trọng tài không phải người quyền lực nhất.

Không phải người lớn tuổi nhất.

Không phải người có “phe” mạnh nhất.

 

Trọng tài là người:

 

1. Có trí tuệ sâu

 

Không bị lung lay bởi cảm xúc hoặc lời nói khéo.

 

2. Có đạo đức vững

 

Không tham lợi ích, không bị lôi kéo, không sợ mất lòng.

 

3. Có khả năng nhìn ba chiều

 

Thấy cả Xanh – Đỏ – và toàn hệ thống.

 

4. Đặt lợi ích cộng đồng lên trên bản thân

 

Không nghiêng bên nào vì quen biết hay cảm tình.

 

5. Giữ tâm rỗng

 

Để soi vấn đề từ gốc, không phán xét cá nhân.

 

6. Không tham quyền

 

Vì trọng tài chỉ xuất hiện khi cần, không chi phối quyền lực tổ chức.

 

Trọng tài là hình tượng bậc trung chính:

– không quá mềm

– không quá cứng

– không thiên vị

– không vội vàng

 

Một lời của trọng tài là lời trung chính, không phải lời áp đặt.

 

3. Khi nào cần trọng tài?

 

Không phải bất kỳ sự khác biệt nào cũng gọi trọng tài.

Chỉ khi:

 

– Xanh và Đỏ không thể đạt đồng thuận

– sự bất đồng làm gián đoạn quyết sách

– mô hình bị nghẽn

– xảy ra mâu thuẫn ảnh hưởng tổ chức

– quyết định chia phe phái

– quyền lực có dấu hiệu nghiêng lệch nguy hiểm

 

Trọng tài được kích hoạt khi mâu thuẫn vượt khỏi mức an toàn.

 

Trọng tài chính là “phanh thứ hai” và “đèn cảnh báo” của hệ thống.

 

4. Cách trọng tài xử lý bế tắc: soi – gỡ – trả về đạo

 

Trọng tài không đứng về Xanh hay Đỏ.

Trọng tài đứng về sự thật và sứ mệnh.

 

Quy trình trọng tài gồm 3 bước:

 

Bước 1: SOI – nhìn xuyên qua bề mặt

 

Trọng tài xem xét:

 

– bản chất thật sự của vấn đề

– điều Xanh muốn

– điều Đỏ lo

– lợi ích dài hạn của HNI

– rủi ro tiềm ẩn

– mâu thuẫn nằm ở tư tưởng hay cảm xúc

 

Trọng tài không để câu chuyện lan man.

Trọng tài chạm vào gốc.

 

Bước 2: GỠ – tháo nút thắt bằng trí tuệ

 

Có bốn kiểu nút thắt:

 

– nút thắt do hiểu nhầm

– nút thắt do thiếu minh bạch

– nút thắt do lợi ích

– nút thắt do cảm tính

 

Mỗi nút thắt → cách gỡ khác nhau.

 

Trọng tài giúp:

 

– tái lập thông tin đúng

– làm rõ luật

– làm rõ đạo

– làm rõ mục tiêu chung

– làm rõ sai lệch trong luận điểm

– làm rõ nơi cái tôi can thiệp

 

Trọng tài gỡ bằng lý trí, không bằng lời hứa.

 

Bước 3: TRẢ VỀ ĐẠO – đưa quyết định về chuẩn

 

Quyết định cuối cùng phải:

 

– hợp luật

– hợp sứ mệnh

– hợp giá trị cốt lõi

– hợp lợi ích cộng đồng

– tránh tác hại dài hạn

 

Trọng tài không “bênh ai”.

Trọng tài bảo vệ đúng.

 

5. Trọng tài giữ tổ chức không rơi vào 3 tai họa lớn

 

1. Cực đoan quyền lực

 

Khi một bên thắng tuyệt đối → tổ chức mất cân bằng.

 

2. Bóng tối thông tin

 

Không ai hiểu gì, mọi người chỉ nghe phe mình.

 

3. Vỡ cấu trúc

 

Sự chia rẽ gây sụp đổ niềm tin, ảnh hưởng cả hệ thống.

 

Trọng tài là “cột trụ trung tâm” chống lại ba tai họa đó.

 

6. Trọng tài là biểu tượng của sự thuần chính

 

Một tổ chức có trọng tài:

 

– sạch hơn

– trí tuệ hơn

– công bằng hơn

– sâu sắc hơn

– ít bị thao túng hơn

 

Vì trọng tài buộc mọi bên:

 

– không thổi phồng

– không che bớt

– không vận động hành lang

– không gây áp lực ngầm

 

Sự xuất hiện của trọng tài khiến mọi người trở về với sự thật và đạo làm tổ chức.

 

7. Trọng tài giúp Xanh – Đỏ trưởng thành

 

Không có trọng tài → Xanh và Đỏ dễ sa vào tranh luận không hồi kết.

Có trọng tài → Xanh và Đỏ học được:

 

– lắng nghe

– nhìn góc độ khác

– hạ cái tôi

– tăng trí tuệ

– điềm tĩnh trước khác biệt

 

Nhờ đó, Xanh trở nên sâu hơn.

Đỏ trở nên rộng hơn.

 

Hai lực trưởng thành nhờ được soi bằng trung chính.

 

✦ KẾT

 

Cơ chế trọng tài là một trong những phát minh vĩ đại nhất của mô hình HNI.

Nó giữ tổ chức:

 

– không rơi vào đấu đá

– không lệch khỏi đạo

– không bị bế tắc làm tê liệt

– không bị quyền lực tha hóa

– không bị cảm tính dẫn dắt

 

Trọng tài không đứng về người thắng, không đứng về người thua.

Trọng tài đứng về sự đúng và sự trong sạch.

 

Một tổ chức có trọng tài → tổ chức đó sống rất lâu.

Một tổ chức không trọng tài → tổ chức đó sẽ sớm bị chia rẽ.

 

HNI chọn con đường trường tồn, nên HNI chọn trung chính làm trọng tài, đạo làm ngọn đèn, trí tuệ làm thước đo.