HNI 27/11

💎 PHẦN III – NGÔN NGỮ & NGHỆ THUẬT – TIẾNG NÓI CỦA TRỜI

🌺CHƯƠNG 19: NGÔN NGỮ LÀ LINH KHÍ CỦA DÂN TỘC

(Tác giả: Henry Lê – Lê Đình Hải)

1. Linh khí ẩn trong lời nói

Ngôn ngữ không chỉ là phương tiện giao tiếp. Nó là linh khí, là hồn thiêng được thổi vào dân tộc từ buổi bình minh của lịch sử. Khi con người cất tiếng nói đầu tiên, ấy không chỉ là âm thanh, mà là sự cộng hưởng giữa tâm thức và thiên nhiên, giữa người và Trời. Mỗi tiếng nói, mỗi chữ viết mang trong nó năng lượng tạo hóa — năng lượng kết nối con người với nguồn gốc thiêng liêng của mình.

Với dân tộc Việt, ngôn ngữ không chỉ để nói, để ghi chép hay để học. Nó là linh hồn của văn hóa Việt, là sợi chỉ vô hình nối liền quá khứ – hiện tại – tương lai. Khi ta nói tiếng Việt, ta đang chạm vào linh khí tổ tiên; khi ta hiểu nghĩa của từng chữ, ta đang đánh thức ký ức nghìn đời đã ngủ sâu trong huyết quản.

Ngôn ngữ là nơi ký gửi Đạo của một dân tộc. Một dân tộc có thể nghèo về của cải, nhỏ về lãnh thổ, nhưng nếu giữ được tiếng nói, dân tộc ấy vẫn còn linh khí để phục sinh. Mất ngôn ngữ là mất căn nguyên, là bị cắt lìa khỏi Đạo – khỏi chính nguồn sống tinh thần.

2. Tiếng Việt – tấm gương phản chiếu tâm hồn Việt

Tiếng Việt được hình thành qua hàng ngàn năm giao hòa giữa nhiều tầng văn hóa – bản địa, Đông Nam Á, Hán – Ấn, và phương Tây. Thế nhưng điều kỳ diệu là, qua mọi biến động, tiếng Việt vẫn giữ được cái “thần”, cái “đạo” riêng của mình.

Nghe một câu ca dao, ta thấy hiền hòa như gió sông Hồng; đọc một câu Kiều, ta nghe vang vọng tiếng thở dài của phận người mà vẫn đượm đạo lý nhân sinh. Tiếng Việt không chỉ có nhạc tính – nó có hồn, có triết lý. Một chữ “Thương” của người Việt không chỉ là cảm xúc; nó là trách nhiệm, là nhân duyên, là sự đồng cảm giữa người với người.

Trong tiếng Việt, mọi thứ đều mang dáng dấp của sự sống động và tương giao. “Sông” là nơi nước chảy – nhưng cũng là nơi lòng người trôi đi theo kiếp nhân sinh. “Trời” không chỉ là thiên thể – mà là biểu tượng của Đạo, của nhân quả, của đức tin. Mỗi từ trong tiếng Việt đều như hạt ngọc được mài giũa qua bao thế hệ – phản chiếu tinh thần biết thuận Thiên, biết kính Trời, biết yêu người.

Tiếng Việt có thanh điệu, có nhịp điệu – không ngôn ngữ nào giống thế. Sáu thanh bằng trắc như sáu cung bậc cảm xúc của con người Việt Nam: bình, huyền, sắc, hỏi, ngã, nặng – như nhịp thở của đất nước, vừa uyển chuyển vừa kiên cường. Chỉ cần đổi một dấu, nghĩa đã thay đổi – như lời nhắc: trong ngôn ngữ, cũng như trong đời, chỉ một biến âm sai cũng có thể làm lệch Đạo.

3. Ngôn ngữ là mạch nối của văn hóa và vận mệnh

Ngôn ngữ là nền tảng của văn hóa, mà văn hóa chính là nền tảng của quốc gia. Mất ngôn ngữ là mất văn hóa; mất văn hóa là mất nước. Lịch sử đã nhiều lần chứng minh quy luật ấy.

Trong những giai đoạn bị đô hộ, dân tộc Việt từng bị ép dùng ngôn ngữ khác. Nhưng tổ tiên ta vẫn kiên cường giữ lấy tiếng nói của mình qua ca dao, hò vè, tục ngữ – những hình thức dân gian bình dị mà sâu sắc. Trong gian khổ, tiếng Việt lại càng lấp lánh – như ngọn lửa nhỏ vẫn bền bỉ cháy giữa đêm dài nô lệ.

Sau mỗi cuộc biến thiên, tiếng Việt không những không mất đi mà còn phong phú hơn, sâu hơn. Nó hấp thụ, chuyển hóa và dung hòa, như đất mẹ đón nhận mọi hạt giống rồi nuôi dưỡng thành mùa màng. Đó chính là minh chứng rằng: linh khí của dân tộc nằm trong khả năng tái sinh của ngôn ngữ.

Ngôn ngữ là ký ức tập thể. Trong từng chữ Việt có cả lịch sử thăng trầm, có cả những giọt máu của tiền nhân. “Quê hương”, “tổ quốc”, “ân nghĩa”, “nhân duyên”, “thuận Đạo”, “hòa Thiên” – đều là những cụm từ không chỉ mang nghĩa ngữ pháp, mà là những “mã năng lượng” chứa triết lý sống. Khi ta thốt lên những từ ấy, ta đang kích hoạt dòng chảy linh khí của tổ tiên trong chính mình.

4. Linh khí của tiếng nói trong đời sống hôm nay

Trong thời đại số hóa, ngôn ngữ đang bị rút ngắn, bị biến dạng bởi ký hiệu, biểu tượng, ngôn từ máy móc. Nhiều người trẻ không còn nói tròn vành rõ chữ, không còn cảm được cái đẹp của tiếng mẹ đẻ. Họ dùng từ “like”, “ok”, “lol” thay cho “vui”, “đồng ý”, “tán thưởng”. Khi ngôn ngữ trở nên hời hợt, linh khí dân tộc cũng bị bào mòn.

Một dân tộc mất đi sự tinh tế trong ngôn ngữ, tức là mất đi khả năng cảm nhận chân – thiện – mỹ. Và khi đó, cái Đạo trong tâm cũng dần phai nhạt.