HNI 8/9- 

🌺Chương 36: Nhận diện khi mình đang xem thường ai đó- Tác giả: Lê Đình Hải

1. Khởi đầu: Khi sự xem thường len lỏi trong tâm thức

Trong cuộc sống thường ngày, có lẽ không ít lần chúng ta vô tình hay hữu ý rơi vào trạng thái xem thường một ai đó. Đó có thể là một người ăn mặc giản dị hơn mình, một đồng nghiệp làm việc chậm chạp, một người bán hàng ngoài chợ, hay thậm chí là người thân trong gia đình. Cảm giác ấy đến nhanh như một cái chớp mắt, thoáng qua như một cái nhếch mép, một cái liếc mắt, hoặc một câu nói khinh khỉnh.

Điều nguy hiểm là: phần lớn thời gian, ta không nhận ra mình đang xem thường. Nó trượt vào tâm trí ta, hòa lẫn trong thói quen và văn hóa cạnh tranh, tạo nên một vết nứt vô hình trong nhân cách.

Nhận diện được lúc mình khởi sinh sự xem thường – đó chính là bước đầu của sự thức tỉnh nhân tính. Vì nếu không nhận ra, ta dễ sống mãi trong vòng xoáy phán xét, kiêu ngạo và vô minh.

2. Bản chất của sự xem thường

Sự xem thường không chỉ là một hành động bên ngoài, mà là một trạng thái tâm bên trong. Nó xuất phát từ sự so sánh: ta thấy mình hơn người khác về tài năng, học vấn, địa vị, vật chất… và từ đó nảy sinh tâm khinh khi.

Thực chất, sự xem thường là:

Một lớp mặt nạ của cái tôi: ta muốn che đi sự bất an bên trong, nên tìm cách hạ thấp người khác để nâng mình lên.

Một dạng bạo lực tinh thần: không cần đánh mắng, chỉ cần một ánh mắt lạnh nhạt, một câu nói châm biếm cũng đủ khiến người kia tổn thương.

Một ảo tưởng sai lầm: ta quên rằng mọi người đều mang trong mình phẩm giá và giá trị riêng. Khi xem thường ai đó, ta thực ra đang thu nhỏ tầm nhìn của chính mình.

3. Những dấu hiệu cho thấy ta đang xem thường người khác

Để nhận diện, ta cần tập quan sát chính mình trong từng lời nói, ánh mắt, hành động và suy nghĩ. Một số dấu hiệu rõ rệt:

Trong ánh mắt: thoáng chút liếc nhìn từ trên xuống, ánh mắt lạnh lùng, né tránh giao tiếp.

Trong lời nói: châm chọc, mỉa mai, nói lấn át, không để người khác có cơ hội trình bày.

Trong suy nghĩ: thầm nghĩ “Người này chẳng ra gì”, “Mình giỏi hơn họ nhiều”.

Trong hành động: thiếu lắng nghe, không quan tâm, gạt phăng ý kiến, coi nhẹ sự hiện diện của họ.

Trong thái độ sống: dễ nổi nóng khi người khác không theo ý mình, không sẵn lòng học hỏi từ những người giản dị hơn.

Chỉ cần một trong những biểu hiện trên lóe lên, ta cần dừng lại để tự hỏi: “Mình đang khởi tâm xem thường ai đó phải không?”

4. Gốc rễ của sự xem thường

Không ai sinh ra đã khinh người khác. Thái độ này hình thành từ nhiều yếu tố:

Nền giáo dục trọng thành tích: từ nhỏ ta đã được dạy so sánh điểm số, bằng cấp, vị trí… Người được điểm cao thì tự hào, người thấp thì bị chê bai. Thói quen này ăn sâu, biến thành tâm lý “người hơn – kẻ kém”.

Xã hội phân tầng: địa vị, tiền bạc, quyền lực được coi là thước đo giá trị. Người nhiều của cải thì được trọng vọng, kẻ nghèo khó thì dễ bị coi nhẹ.

Cái tôi bất an: khi ta chưa thực sự hiểu và yêu thương chính mình, ta càng dễ tìm cách so sánh và xem thường để tạm cảm thấy mình “cao hơn”.

Thiếu rèn luyện tâm thức: nếu không tu dưỡng lòng trắc ẩn và sự khiêm nhường, sự xem thường sẽ tự nhiên mọc lên trong tâm như cỏ dại.

5. Tác hại của sự xem thường

Xem thường người khác không chỉ làm họ tổn thương, mà còn hủy hoại chính ta.

Phá vỡ nhân cách: một người thường xuyên khinh khi sẽ khó được ai tin tưởng hay yêu mến thật lòng.

Đóng kín tri thức: khi xem thường, ta không thể học được gì từ người khác. Mỗi người đều có điều quý báu, nhưng ta bỏ lỡ vì nghĩ họ “chẳng đáng gì”.

Gây đổ vỡ trong quan hệ: sự khinh thường là mồi lửa của xung đột, chia rẽ gia đình, bạn bè, cộng đồng.

Tạo ra vòng xoáy tiêu cực: hôm nay ta xem thường người này, ngày mai sẽ có người khác xem thường ta. Sự kiêu ngạo luôn dẫn đến sự cô độc.

6. Bài tập nhận diện trong đời sống

Để rèn luyện khả năng nhận diện, ta có thể thực tập những bước sau:

Quan sát hơi thở và tâm trạng: mỗi khi nói chuyện, hãy để ý xem tim mình có đang co lại, ánh mắt có đang lơ đãng, lời nói có gắt gỏng?

Ghi chú trong nhật ký: mỗi ngày, hãy viết ra ba tình huống mình cảm thấy có thể đã xem thường người khác, dù chỉ là trong suy nghĩ.

Tập dừng lại trước khi phản ứng: khi muốn phán xét ai đó, hãy tạm im lặng 3 giây để nhìn lại.

Tự hỏi: “Nếu mình ở vị trí của họ, mình có muốn bị nhìn bằng ánh mắt ấy không?”

Tập lắng nghe: thay vì chen ngang, hãy để họ nói hết. Khi lắng nghe, ta mới thấy được giá trị và nỗi niềm nơi người kia.

7. Học khiêm nhường từ những người giản dị

Một người lao công cần mẫn, một bác tài xế đường dài, một bà cụ bán rau ngoài chợ… đều có thể trở thành tấm gương về nghị lực, sự hy sinh và tình yêu thương. Nếu ta mở lòng, ta sẽ học được rất nhiều từ những con người tưởng như “bình thường”.

Khiêm nhường không có nghĩa là hạ thấp mình, mà là biết rằng: mỗi con người đều chứa một bài học cho ta. Người giỏi dạy ta cách thành công, người yếu nhắc ta về sự trắc ẩn, người sai lầm giúp ta soi chiếu chính mình.

8. Chuyển hóa sự xem thường thành lòng trân trọng

Mỗi khi phát hiện mình đang khinh thường ai đó, ta có thể thực tập:

Thay đổi góc nhìn: thay vì nhìn vào điểm yếu, hãy tìm một điều đáng quý nơi họ.

Thực tập biết ơn: cảm ơn vì sự hiện diện của họ đã giúp mình nhận ra cái tôi kiêu ngạo.

Trao cho họ sự tôn trọng cơ bản: ánh mắt nhìn thẳng, nụ cười chân thành, lắng nghe thật sự.

Nhắc nhở bản thân: “Không ai thấp kém hơn ai. Mỗi người là một vũ trụ riêng biệt.”

9. Một xã hội không còn xem thường

Nếu mỗi cá nhân biết nhận diện và chuyển hóa sự khinh khi, xã hội sẽ bớt đi rất nhiều vết thương vô hình. Trong môi trường ấy:

Người nghèo không bị bỏ quên.

Người khuyết tật không bị coi là gánh nặng.

Người già không bị xem là vô dụng.

Trẻ em không bị đánh giá thấp.

Khi ấy, ta sẽ sống trong một cộng đồng nơi mọi người được nhìn nhận bằng phẩm giá, không phải bằng sự so sánh hẹp hòi.

10. Kết luận: Hành trình nhận diện chính mình

Nhận diện khi mình đang xem thường ai đó – đó không chỉ là một kỹ năng xã hội, mà là một hành trình tu tập tâm linh. Nó giúp ta gỡ bỏ lớp mặt nạ kiêu ngạo, để trở về với sự khiêm nhường, nhân ái.

Mỗi lần ta phát hiện ra trong mình có mầm mống xem thường, đó là một lần ta được trao cơ hội lớn lên trong trí tuệ và tình thương.

Bởi vì cuối cùng, giá trị thật sự của một con người không nằm ở việc họ có bao nhiêu của cải, địa vị hay kiến thức, mà nằm ở cách họ nhìn nhận và đối xử với những người xung quanh.

👉 Tóm lại: Chương này mời gọi mỗi người tự thực tập quan sát, nhận diện và chuyển hóa khi trong lòng xuất hiện sự xem thường. Chỉ khi đó, ta mới thật sự bước đi trên con đường trưởng thành nội tâm và xây dựng một xã hội đầy tôn trọng – yêu thương.