HNI 26/10: 🌺CHƯƠNG 2: THIÊN MỆNH – QUYỀN LỰC ĐẾN TỪ TRỜI HAY TỪ DÂN? (Tác giả: Henry Lê – Lê Đình Hải) I. Thiên mệnh – lời phán của Trời, hay sự ngụy biện của kẻ cầm quyền? Từ ngàn xưa, hai chữ “Thiên mệnh” đã được coi là gốc của mọi quyền lực. Các bậc đế vương dựng nghiệp, các triều đại lập quốc, đều viện đến “Trời”. Người ta tin rằng chỉ có Trời mới trao quyền cho người trị vì. Cái gọi là “mệnh Trời” vì thế trở thành tấm bùa hộ mệnh, một thứ giấy phép thiêng liêng mà không ai dám chất vấn. Nhưng “Trời” là ai? Và liệu “Trời” có thật sự lựa chọn ai đó để cai trị kẻ khác, hay chỉ là con người gán cho Trời những ý chí mà họ muốn hợp thức hóa? Khi nhà vua thắng trận, họ nói: “Trời giúp ta.” Khi nhà vua bại, họ nói: “Trời thử thách.” Khi dân nổi dậy, họ lại bảo: “Trời giáng họa vì dân không thuận mệnh.” “Thiên mệnh” trở thành vỏ bọc cho mọi hình thức độc tài và chiếm đoạt. Nó là sự tôn giáo hóa của chính trị, là cách mà kẻ mạnh thần thánh hóa quyền lực của mình để bắt kẻ yếu phục tùng. Nhưng nếu nhìn sâu vào quy luật tự nhiên – vào chính “Đạo Trời” – ta sẽ thấy: Trời không bao giờ đứng về phe ai cả. Trời chỉ vận hành theo quy luật. Khi vua thuận theo đạo, dân yên. Khi vua nghịch đạo, dân khổ, quốc loạn. Vậy “Thiên mệnh” không nằm ở danh xưng hay huyết thống, mà nằm ở mức độ hòa hợp giữa con người và Đạo Trời – tức là sự công chính, nhân nghĩa, và tôn trọng sinh mệnh của muôn dân. Một vị vua nếu vì dân, thương dân, lắng nghe dân – thì dù không mang danh “Thiên tử”, người ấy vẫn có mệnh Trời. Ngược lại, kẻ nhân danh Trời để cai trị dân, để cướp quyền sống của họ – thì dù đội vương miện vàng, vẫn là nghịch thiên. II. Khi dân là Trời – sự đảo chiều của lịch sử Từ thời phong kiến đến hiện đại, nhân loại đi qua một hành trình dài của nhận thức chính trị. Từ “Thiên mệnh” đến “Dân mệnh” – đó là cuộc lột xác vĩ đại của ý thức loài người. Ở phương Đông, “Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh” – Mạnh Tử đã nói từ hàng ngàn năm trước. Câu nói ấy là tia chớp đầu tiên xé toạc màn đêm thần quyền. Ở phương Tây, các nhà khai sáng như Rousseau, Locke, Montesquieu đã viết: “Chính quyền chỉ tồn tại hợp pháp khi có sự đồng thuận của người bị trị.” Trời, trong ý nghĩa mới, không còn là thần linh xa vời, mà là tổng thể ý chí, năng lượng, đạo lý, và sự sống của nhân dân. Nếu xưa kia “Trời” là đấng ở trên cao, thì nay “Trời” là ở trong mỗi con người. Mỗi hơi thở, mỗi trái tim, mỗi bàn tay lao động chính là biểu hiện của Trời trong hình hài con người. Do đó, Thiên mệnh chân chính là Dân mệnh. Trời ủy thác cho dân, không ủy thác cho vua. Trời không nói qua thánh chỉ, mà nói qua nỗi đau và tiếng cười của hàng triệu con người. Khi dân vui, Trời an. Khi dân khổ, Trời động. Người nào làm dân khổ tức là phạm vào Đạo Trời. Người nào giải phóng dân, đem lại tự do, tức là hành đúng mệnh Trời. III. “Quyền lực thiêng” và sự thức tỉnh của nhân loại Quyền lực, trong bản chất, không phải là cái ác. Nó là công cụ để tổ chức trật tự. Nhưng khi quyền lực tách khỏi đạo, nó biến thành quỷ. Thời cổ, quyền lực được bọc trong áo choàng “thiên mệnh”. Thời trung đại, nó được bảo vệ bằng “quyền thần thánh của vua”. Thời hiện đại, nó đội lốt “nhân danh nhân dân” – nhưng nhiều khi vẫn là sự tái sinh của thiên mệnh giả tạo, chỉ khác ở ngôn từ. Có những chính quyền vẫn nói “mọi quyền lực thuộc về nhân dân”, nhưng thực chất mọi quyền lực vẫn nằm trong tay một nhóm nhỏ. Có những lãnh đạo nhân danh dân, nhưng lại sợ dân; nhân danh Trời, nhưng lại nghịch đạo.