HNI 26/10: 🌹CHƯƠNG 14: VAI TRÒ CỦA TRÍ DÂN, LỰC DÂN, TÀI DÂN “Nước lấy dân làm gốc. Dân có trí, nước có hướng. Dân có lực, nước có thế. Dân có tài, nước có nghiệp bền.” — Henry Lê – Lê Đình Hải I. DÂN LÀ NGUỒN CỦA MỌI SỨC MẠNH Không có triều đại nào vững nếu không có dân; không có quốc gia nào thịnh nếu dân yếu trí, mòn lực, cạn tài. Từ thuở hồng hoang, khi con người còn sống rải rác giữa thiên nhiên, sức mạnh của cộng đồng đã là nhân tố định hình sinh tồn. Nhưng khi xã hội phân tầng, khi quyền lực tập trung, có những kẻ lầm tưởng rằng quyền cai trị là gốc của ổn định. Không! Dân mới là gốc. Bởi dân không chỉ là “số đông”, mà là nguồn sinh lực tinh thần và vật chất của quốc gia. Nếu xem nhà nước như một cơ thể sống, thì dân chính là dòng máu nuôi dưỡng, là hệ thần kinh kết nối, là trí tuệ tập thể điều khiển vận hành. Một khi mạch máu ấy bị nghẽn, trí tuệ ấy bị bóp nghẹt, sức sống ấy bị hút cạn — thì dù ngôi vua có ngồi trên ngai vàng dát vàng ngọc, đế chế cũng sẽ sụp đổ từ bên trong. II. TRÍ DÂN – NGỌN ĐUỐC CHỈ LỐI CHO QUỐC GIA “Trí dân” không chỉ là tri thức, mà là sức sáng suốt của cả cộng đồng. Dân có trí là dân biết phân biệt đúng – sai, thiện – ác, biết nhìn xa, nghĩ rộng, và hành động vì đại nghĩa. Một quốc gia có thể nghèo tài nguyên, nhưng nếu dân trí cao, họ vẫn đứng dậy mạnh mẽ, tự cường và sáng tạo. Ngược lại, một đất nước giàu của cải mà dân ngu tối, bị dẫn dắt bởi nỗi sợ, bởi mê tín, bởi lời dối trá, thì sớm muộn cũng thành miếng mồi cho kẻ mạnh. 1. Trí dân là tấm gương phản chiếu trình độ lãnh đạo Khi dân ngu dốt, đừng vội trách dân — hãy trách người cầm quyền đã không dạy dân, hoặc tệ hơn, cố tình giữ dân ngu để dễ cai trị. Một chính quyền khôn ngoan không bao giờ sợ dân biết; họ chỉ sợ dân không biết mà vẫn tin. Khi dân hiểu, họ không dễ bị kích động. Khi dân sáng, họ không để quyền lực bị lạm dụng. Khi dân trí khai mở, quốc gia bước vào kỷ nguyên của tự do có trách nhiệm – nơi mỗi người tự biết điều gì đúng, điều gì nên. 2. Trí dân là nền móng của pháp trị và dân chủ Pháp luật chỉ công bằng khi dân hiểu luật và biết dùng luật. Dân chủ chỉ thật khi dân có năng lực tư duy, phản biện và đồng sáng tạo với chính quyền. Một nền dân chủ dựa trên trí dân không tạo ra hỗn loạn, mà tạo ra sự tự điều chỉnh tự nhiên của cộng đồng – như một dòng sông biết tìm về thế quân bình. 3. Trí dân trong thời đại số hóa Ngày nay, tri thức không còn là đặc quyền của giới tinh hoa. Internet, AI, và học tập mở khiến mọi người dân đều có thể trở thành một “nguyên tử tri thức” của quốc gia. Nếu chính quyền biết khai phóng, hướng dẫn, và kết nối, thì trí dân sẽ kết tinh thành trí tuệ tập thể – mạnh hơn bất cứ bộ máy hành chính nào. Nhưng nếu quyền lực sợ dân thông minh, bóp nghẹt luồng thông tin, thì đó là tự chôn mình trong đêm tối. Vì trong thời đại này, ánh sáng của tri thức không thể bị dập tắt – nó chỉ chuyển hướng, lặng lẽ lan đi, rồi bùng nổ như bình minh. III. LỰC DÂN – SỨC MẠNH ĐỘNG CƠ CỦA LỊCH SỬ Nếu trí dân là đầu, thì lực dân là tay. Lực dân là sức mạnh hành động, là sự đồng lòng, là tinh thần dấn thân của hàng triệu con người bình dị. Không có lực dân, trí tuệ cũng chỉ là lý thuyết; và không có trí dân, lực dân dễ biến thành đám đông vô định. 1. Khi dân đồng lòng, núi cũng phải chuyển Lịch sử đã chứng minh: không có vũ khí nào mạnh bằng lòng dân. Một đất nước nhỏ bé có thể chiến thắng đế quốc hùng mạnh, chỉ vì dân tin vào chính nghĩa và tự tin vào sức mình. Lực dân không chỉ là số lượng, mà là tinh thần đoàn kết, là niềm tin vào tương lai chung. Chính lực dân đã dựng nên những công trình vĩ đại, khai khẩn những miền đất mới, và bảo vệ Tổ quốc qua bao phong ba.