HNI 3/11 - B17 🌺 CHƯƠNG 5 : VĂN HOÁ NHƯ DÒNG CHẢY NỐI TRỜI – ĐẤT – NGƯỜI I. VĂN HOÁ – MẠCH SỐNG CỦA TRỜI VÀ ĐẤT TRONG CON NGƯỜI Từ buổi hồng hoang, khi con người còn chưa có chữ viết, chưa có ngôn ngữ tinh luyện, họ vẫn đã sống trong một trật tự vô hình – trật tự của Đạo. Họ nhìn thấy sấm sét mà biết sợ Trời, nhìn đất nứt mà hiểu Đất có linh, nhìn dòng sông chảy mà biết trong đó ẩn chứa hơi thở của vũ trụ. Văn hóa – ngay từ khởi đầu – không phải là sản phẩm do con người tạo ra, mà là dòng chảy nối liền giữa Trời và Đất, chảy xuyên qua con người, khiến người trở nên có hồn. Trong nền văn minh Việt, từ rất sớm, con người không xem mình là “chủ” của tự nhiên, mà là một phần trong đại thể sống. Khi người Việt nói “Trời Đất che chở”, “Đất là mẹ, Trời là cha”, ấy chính là sự nhận thức sâu xa rằng, mỗi hành động, mỗi suy nghĩ của con người đều đang hòa vào một mạch sống lớn hơn – mạch sống của Trời – Đất – Người. Văn hóa vì thế không phải là tập hợp của phong tục hay nghi lễ, mà là một dòng năng lượng truyền lưu, từ trời rơi xuống, thấm vào đất, rồi thăng hoa qua tâm hồn con người. Mỗi thế hệ, bằng tiếng nói, nếp sống, ca dao, lời ru, đã tiếp nối dòng năng lượng đó, giữ cho nó không bao giờ đứt mạch. Nếu Đạo là nguyên lý, là nguồn sáng vô hình, thì văn hóa là dòng nước mang ánh sáng ấy đi khắp cõi nhân sinh. II. Khi Trời ban linh, Đất trao hình, Người sinh ra văn hóa Con người là nơi hội tụ của hai cực – tinh khí của Trời và vật chất của Đất. Khi Trời ban linh, Đất trao hình, con người trở thành chiếc cầu nối giữa hai miền: hữu hình và vô hình. Và để duy trì sự hòa hợp ấy, văn hóa được sinh ra như hơi thở tự nhiên của sự cân bằng. Một hạt lúa mọc lên từ đất, vươn mình lên trời, được gió và nắng dưỡng nuôi – đó là hình ảnh của văn hóa Việt. Chúng ta không chỉ gieo trồng cây lúa để sống, mà còn gửi vào đó linh hồn của mình: từ lễ hội xuống đồng, đến hạt gạo trắng thơm trong bát cơm. Mỗi hạt cơm là kết tinh của Trời – Đất – Người, và chính trong hạt cơm ấy, văn hóa được nuôi dưỡn