HNI 25-12
CHƯƠNG 2- TƯ TƯỞNG NỀN TẢNG: TỰ DO VÀ TRẬT TỰ
Tư tưởng nền tảng: Tự do và Trật tự
Hai trụ cột của mọi nền chính trị – và một hiểu lầm kéo dài hàng thế kỷ
Nếu phải nén toàn bộ lịch sử chính trị nhân loại vào một trục duy nhất, thì đó chính là trục Tự do – Trật tự. Mọi học thuyết, mọi đảng phái, mọi cuộc cách mạng và phản cách mạng, suy cho cùng, đều xoay quanh câu hỏi này: Con người nên được tự do đến mức nào, và trật tự cần đi xa đến đâu?
Nhưng bi kịch của chính trị hiện đại nằm ở chỗ: tự do và trật tự bị hiểu như hai cực loại trừ nhau, thay vì hai điều kiện cần cho sự tồn tại lẫn nhau.
1. Tự do: không phải là làm mọi thứ, mà là trở thành chính mình
Trong ngôn ngữ chính trị phổ biến, tự do thường bị giản lược thành “không bị cản trở”. Không ai được ngăn tôi nói, làm, chọn, hay sống theo ý mình. Đây là khái niệm tự do tiêu cực, được Isaiah Berlin mô tả: tự do khỏi sự can thiệp.
Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, tự do trở thành một khoảng trống nguy hiểm. Một đứa trẻ được “tự do tuyệt đối” sẽ không trở thành con người tự do, mà là một sinh thể hỗn loạn. Tự do, nếu không có cấu trúc, sẽ tự phá hủy chính nó.
Tự do đúng nghĩa – như Kant, Hegel và Sartre gợi ý – không phải là thoát khỏi mọi ràng buộc, mà là khả năng tự đặt luật cho chính mình. Đó là tự do tích cực: tự do để trở thành một chủ thể có trách nhiệm, có năng lực tự điều chỉnh, tự ý thức.
Ở tầng sâu hơn, tự do là một trạng thái tâm thức trước khi là một quyền pháp lý.
2. Trật tự: không phải là kiểm soát, mà là hình dạng của ý nghĩa
Trật tự thường bị gán cho hình ảnh cứng nhắc: luật lệ, kỷ luật, cấp bậc, kiểm soát. Nhưng trong tự nhiên, trật tự không đồng nghĩa với áp bức. Một hệ sinh thái có trật tự không phải vì có “kẻ cai trị”, mà vì mỗi thành phần hiểu vị trí và vai trò của mình.
Trật tự chính trị, ở bản chất, là khung ý nghĩa chung cho phép con người phối hợp hành động. Luật pháp, hiến pháp, thể chế – nếu được thiết kế đúng – không nhằm bóp nghẹt tự do, mà để bảo vệ tự do khỏi sự xâm phạm của hỗn loạn và bạo lực.
Vấn đề nảy sinh khi trật tự bị tách khỏi đạo đức và mục đích, trở thành tự thân, phục vụ chính nó. Khi đó, trật tự hóa thành quyền lực trống rỗng, duy trì bằng sợ hãi.
3. Hiểu lầm lịch sử: tự do chống trật tự
CHƯƠNG 2- TƯ TƯỞNG NỀN TẢNG: TỰ DO VÀ TRẬT TỰ
Tư tưởng nền tảng: Tự do và Trật tự
Hai trụ cột của mọi nền chính trị – và một hiểu lầm kéo dài hàng thế kỷ
Nếu phải nén toàn bộ lịch sử chính trị nhân loại vào một trục duy nhất, thì đó chính là trục Tự do – Trật tự. Mọi học thuyết, mọi đảng phái, mọi cuộc cách mạng và phản cách mạng, suy cho cùng, đều xoay quanh câu hỏi này: Con người nên được tự do đến mức nào, và trật tự cần đi xa đến đâu?
Nhưng bi kịch của chính trị hiện đại nằm ở chỗ: tự do và trật tự bị hiểu như hai cực loại trừ nhau, thay vì hai điều kiện cần cho sự tồn tại lẫn nhau.
1. Tự do: không phải là làm mọi thứ, mà là trở thành chính mình
Trong ngôn ngữ chính trị phổ biến, tự do thường bị giản lược thành “không bị cản trở”. Không ai được ngăn tôi nói, làm, chọn, hay sống theo ý mình. Đây là khái niệm tự do tiêu cực, được Isaiah Berlin mô tả: tự do khỏi sự can thiệp.
Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, tự do trở thành một khoảng trống nguy hiểm. Một đứa trẻ được “tự do tuyệt đối” sẽ không trở thành con người tự do, mà là một sinh thể hỗn loạn. Tự do, nếu không có cấu trúc, sẽ tự phá hủy chính nó.
Tự do đúng nghĩa – như Kant, Hegel và Sartre gợi ý – không phải là thoát khỏi mọi ràng buộc, mà là khả năng tự đặt luật cho chính mình. Đó là tự do tích cực: tự do để trở thành một chủ thể có trách nhiệm, có năng lực tự điều chỉnh, tự ý thức.
Ở tầng sâu hơn, tự do là một trạng thái tâm thức trước khi là một quyền pháp lý.
2. Trật tự: không phải là kiểm soát, mà là hình dạng của ý nghĩa
Trật tự thường bị gán cho hình ảnh cứng nhắc: luật lệ, kỷ luật, cấp bậc, kiểm soát. Nhưng trong tự nhiên, trật tự không đồng nghĩa với áp bức. Một hệ sinh thái có trật tự không phải vì có “kẻ cai trị”, mà vì mỗi thành phần hiểu vị trí và vai trò của mình.
Trật tự chính trị, ở bản chất, là khung ý nghĩa chung cho phép con người phối hợp hành động. Luật pháp, hiến pháp, thể chế – nếu được thiết kế đúng – không nhằm bóp nghẹt tự do, mà để bảo vệ tự do khỏi sự xâm phạm của hỗn loạn và bạo lực.
Vấn đề nảy sinh khi trật tự bị tách khỏi đạo đức và mục đích, trở thành tự thân, phục vụ chính nó. Khi đó, trật tự hóa thành quyền lực trống rỗng, duy trì bằng sợ hãi.
3. Hiểu lầm lịch sử: tự do chống trật tự
HNI 25-12
CHƯƠNG 2- TƯ TƯỞNG NỀN TẢNG: TỰ DO VÀ TRẬT TỰ
Tư tưởng nền tảng: Tự do và Trật tự
Hai trụ cột của mọi nền chính trị – và một hiểu lầm kéo dài hàng thế kỷ
Nếu phải nén toàn bộ lịch sử chính trị nhân loại vào một trục duy nhất, thì đó chính là trục Tự do – Trật tự. Mọi học thuyết, mọi đảng phái, mọi cuộc cách mạng và phản cách mạng, suy cho cùng, đều xoay quanh câu hỏi này: Con người nên được tự do đến mức nào, và trật tự cần đi xa đến đâu?
Nhưng bi kịch của chính trị hiện đại nằm ở chỗ: tự do và trật tự bị hiểu như hai cực loại trừ nhau, thay vì hai điều kiện cần cho sự tồn tại lẫn nhau.
1. Tự do: không phải là làm mọi thứ, mà là trở thành chính mình
Trong ngôn ngữ chính trị phổ biến, tự do thường bị giản lược thành “không bị cản trở”. Không ai được ngăn tôi nói, làm, chọn, hay sống theo ý mình. Đây là khái niệm tự do tiêu cực, được Isaiah Berlin mô tả: tự do khỏi sự can thiệp.
Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, tự do trở thành một khoảng trống nguy hiểm. Một đứa trẻ được “tự do tuyệt đối” sẽ không trở thành con người tự do, mà là một sinh thể hỗn loạn. Tự do, nếu không có cấu trúc, sẽ tự phá hủy chính nó.
Tự do đúng nghĩa – như Kant, Hegel và Sartre gợi ý – không phải là thoát khỏi mọi ràng buộc, mà là khả năng tự đặt luật cho chính mình. Đó là tự do tích cực: tự do để trở thành một chủ thể có trách nhiệm, có năng lực tự điều chỉnh, tự ý thức.
Ở tầng sâu hơn, tự do là một trạng thái tâm thức trước khi là một quyền pháp lý.
2. Trật tự: không phải là kiểm soát, mà là hình dạng của ý nghĩa
Trật tự thường bị gán cho hình ảnh cứng nhắc: luật lệ, kỷ luật, cấp bậc, kiểm soát. Nhưng trong tự nhiên, trật tự không đồng nghĩa với áp bức. Một hệ sinh thái có trật tự không phải vì có “kẻ cai trị”, mà vì mỗi thành phần hiểu vị trí và vai trò của mình.
Trật tự chính trị, ở bản chất, là khung ý nghĩa chung cho phép con người phối hợp hành động. Luật pháp, hiến pháp, thể chế – nếu được thiết kế đúng – không nhằm bóp nghẹt tự do, mà để bảo vệ tự do khỏi sự xâm phạm của hỗn loạn và bạo lực.
Vấn đề nảy sinh khi trật tự bị tách khỏi đạo đức và mục đích, trở thành tự thân, phục vụ chính nó. Khi đó, trật tự hóa thành quyền lực trống rỗng, duy trì bằng sợ hãi.
3. Hiểu lầm lịch sử: tự do chống trật tự
Vietnam