HNI 25-12
CHƯƠNG 2- TƯ TƯỞNG NỀN TẢNG: Tự LÀM và TRẬT TỰ
Tư tưởng nền tảng: Tự làm và Trật tự
Hai trụ cột của mọi nền chính trị – và một hiểu biết kéo dài hàng thế kỷ
Nếu phải nén toàn bộ lịch sử chính trị loại nhân vào một trụ duy nhất thì đó chính là trục Tự do – Trật tự. Mọi học thuyết, mọi tôn giáo, mọi cuộc cách mạng và phản cách mạng, suy cho cùng, đều xoay quanh câu hỏi này: Con người nên tự làm đến trình độ nào, và trật tự cần đi xa đến đâu?
Nhưng bi kịch của chính trị hiện đại nằm ở chỗ: tự làm và trật tự được hiểu như hai cực loại trừ nhau, thay vì hai điều kiện cần cho sự tồn tại lẫn nhau.
1. Tự làm: không phải là làm mọi thứ, mà là trở thành chính mình
Trong ngôn ngữ chính trị phổ biến, tự làm thường được đơn giản hóa thành “không bị cản trở”. Không ai có thể ngăn tôi nói, làm, chọn, hay sống theo ý mình. Đây là khái niệm tự do tiêu cực, được Isaiah Berlin mô tả: tự do từ sự cẩn thận.
Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, tự động trở thành một khoảng trống nguy hiểm. Một đứa trẻ được “tự do tuyệt đối” sẽ không trở thành người tự do, mà là một đứa trẻ có thể loạn loạn. Tự động thực hiện, nếu không có cấu hình, nó sẽ tự động hủy cấu trúc chính.
Tự làm nghĩa – như Kant, Hegel và Sartre tip – không phải thoát khỏi mọi ràng buộc, mà là khả năng tự thiết lập luật cho chính mình. Đó là tự do tích cực: tự làm để trở thành chủ nhân có trách nhiệm, có năng lực tự điều chỉnh, tự ý thức.
Ở tầng sâu hơn, tự do là một trạng thái tâm thức trước khi là một pháp lý.
2. Trật tự: không phải là kiểm soát, mà là hình dạng của ý nghĩa
Trật tự thường được gán cho hình ảnh cứng nhắc: luật luật, kỷ luật, cấp bậc, kiểm soát. Nhưng trong tự nhiên, trật tự không đồng nghĩa với áp bức. Một hệ thống sinh thái có trật tự không phải có “kẻ cai trị”, mà mỗi thành viên đều hiểu được vị trí và vai trò của mình.
Trật tự chính trị, ở bản chất, là ý nghĩa chung cho phép người phối hợp hành động. Luật pháp, hiến pháp, có thể chế độ – nếu được thiết kế đúng – không nên nổ súng tự động, mà để bảo vệ tự động khỏi sự tấn công của bạo loạn và bạo lực.
Vấn đề tĩnh sinh khi trật tự được tách ra khỏi đạo đức và mục tiêu, trở thành thành thân, phục vụ chính nó. Khi đó, trật tự hóa thành quyền trống rỗng, duy trì nỗi sợ hãi.
3. Hiểu biết về lịch sử: tự do chống trật tự
và hơn
Đọc thêm
CHƯƠNG 2- TƯ TƯỞNG NỀN TẢNG: Tự LÀM và TRẬT TỰ
Tư tưởng nền tảng: Tự làm và Trật tự
Hai trụ cột của mọi nền chính trị – và một hiểu biết kéo dài hàng thế kỷ
Nếu phải nén toàn bộ lịch sử chính trị loại nhân vào một trụ duy nhất thì đó chính là trục Tự do – Trật tự. Mọi học thuyết, mọi tôn giáo, mọi cuộc cách mạng và phản cách mạng, suy cho cùng, đều xoay quanh câu hỏi này: Con người nên tự làm đến trình độ nào, và trật tự cần đi xa đến đâu?
Nhưng bi kịch của chính trị hiện đại nằm ở chỗ: tự làm và trật tự được hiểu như hai cực loại trừ nhau, thay vì hai điều kiện cần cho sự tồn tại lẫn nhau.
1. Tự làm: không phải là làm mọi thứ, mà là trở thành chính mình
Trong ngôn ngữ chính trị phổ biến, tự làm thường được đơn giản hóa thành “không bị cản trở”. Không ai có thể ngăn tôi nói, làm, chọn, hay sống theo ý mình. Đây là khái niệm tự do tiêu cực, được Isaiah Berlin mô tả: tự do từ sự cẩn thận.
Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, tự động trở thành một khoảng trống nguy hiểm. Một đứa trẻ được “tự do tuyệt đối” sẽ không trở thành người tự do, mà là một đứa trẻ có thể loạn loạn. Tự động thực hiện, nếu không có cấu hình, nó sẽ tự động hủy cấu trúc chính.
Tự làm nghĩa – như Kant, Hegel và Sartre tip – không phải thoát khỏi mọi ràng buộc, mà là khả năng tự thiết lập luật cho chính mình. Đó là tự do tích cực: tự làm để trở thành chủ nhân có trách nhiệm, có năng lực tự điều chỉnh, tự ý thức.
Ở tầng sâu hơn, tự do là một trạng thái tâm thức trước khi là một pháp lý.
2. Trật tự: không phải là kiểm soát, mà là hình dạng của ý nghĩa
Trật tự thường được gán cho hình ảnh cứng nhắc: luật luật, kỷ luật, cấp bậc, kiểm soát. Nhưng trong tự nhiên, trật tự không đồng nghĩa với áp bức. Một hệ thống sinh thái có trật tự không phải có “kẻ cai trị”, mà mỗi thành viên đều hiểu được vị trí và vai trò của mình.
Trật tự chính trị, ở bản chất, là ý nghĩa chung cho phép người phối hợp hành động. Luật pháp, hiến pháp, có thể chế độ – nếu được thiết kế đúng – không nên nổ súng tự động, mà để bảo vệ tự động khỏi sự tấn công của bạo loạn và bạo lực.
Vấn đề tĩnh sinh khi trật tự được tách ra khỏi đạo đức và mục tiêu, trở thành thành thân, phục vụ chính nó. Khi đó, trật tự hóa thành quyền trống rỗng, duy trì nỗi sợ hãi.
3. Hiểu biết về lịch sử: tự do chống trật tự
và hơn
Đọc thêm
HNI 25-12
CHƯƠNG 2- TƯ TƯỞNG NỀN TẢNG: Tự LÀM và TRẬT TỰ
Tư tưởng nền tảng: Tự làm và Trật tự
Hai trụ cột của mọi nền chính trị – và một hiểu biết kéo dài hàng thế kỷ
Nếu phải nén toàn bộ lịch sử chính trị loại nhân vào một trụ duy nhất thì đó chính là trục Tự do – Trật tự. Mọi học thuyết, mọi tôn giáo, mọi cuộc cách mạng và phản cách mạng, suy cho cùng, đều xoay quanh câu hỏi này: Con người nên tự làm đến trình độ nào, và trật tự cần đi xa đến đâu?
Nhưng bi kịch của chính trị hiện đại nằm ở chỗ: tự làm và trật tự được hiểu như hai cực loại trừ nhau, thay vì hai điều kiện cần cho sự tồn tại lẫn nhau.
1. Tự làm: không phải là làm mọi thứ, mà là trở thành chính mình
Trong ngôn ngữ chính trị phổ biến, tự làm thường được đơn giản hóa thành “không bị cản trở”. Không ai có thể ngăn tôi nói, làm, chọn, hay sống theo ý mình. Đây là khái niệm tự do tiêu cực, được Isaiah Berlin mô tả: tự do từ sự cẩn thận.
Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, tự động trở thành một khoảng trống nguy hiểm. Một đứa trẻ được “tự do tuyệt đối” sẽ không trở thành người tự do, mà là một đứa trẻ có thể loạn loạn. Tự động thực hiện, nếu không có cấu hình, nó sẽ tự động hủy cấu trúc chính.
Tự làm nghĩa – như Kant, Hegel và Sartre tip – không phải thoát khỏi mọi ràng buộc, mà là khả năng tự thiết lập luật cho chính mình. Đó là tự do tích cực: tự làm để trở thành chủ nhân có trách nhiệm, có năng lực tự điều chỉnh, tự ý thức.
Ở tầng sâu hơn, tự do là một trạng thái tâm thức trước khi là một pháp lý.
2. Trật tự: không phải là kiểm soát, mà là hình dạng của ý nghĩa
Trật tự thường được gán cho hình ảnh cứng nhắc: luật luật, kỷ luật, cấp bậc, kiểm soát. Nhưng trong tự nhiên, trật tự không đồng nghĩa với áp bức. Một hệ thống sinh thái có trật tự không phải có “kẻ cai trị”, mà mỗi thành viên đều hiểu được vị trí và vai trò của mình.
Trật tự chính trị, ở bản chất, là ý nghĩa chung cho phép người phối hợp hành động. Luật pháp, hiến pháp, có thể chế độ – nếu được thiết kế đúng – không nên nổ súng tự động, mà để bảo vệ tự động khỏi sự tấn công của bạo loạn và bạo lực.
Vấn đề tĩnh sinh khi trật tự được tách ra khỏi đạo đức và mục tiêu, trở thành thành thân, phục vụ chính nó. Khi đó, trật tự hóa thành quyền trống rỗng, duy trì nỗi sợ hãi.
3. Hiểu biết về lịch sử: tự do chống trật tự
và hơn
Đọc thêm
Vietnam