HNI 22/12

💎PHẦN II – NGUYÊN NHÂN SÂU XA 

🌺CHƯƠNG 10: SỰ THỐNG TRỊ CỦA CÁI TÔI VÀ NỖI SỢ BỊ BỎ LẠI

Trong hành trình đi tìm căn nguyên sâu xa của những bất ổn trong đời sống con người hiện đại, không thể không chạm đến một lực chi phối âm thầm nhưng mạnh mẽ: cái tôi. Cái tôi không phải là điều xấu tự thân. Nó giúp con người phân biệt mình với thế giới, xác lập bản sắc và tồn tại như một cá thể độc lập. Nhưng khi cái tôi trở thành trung tâm tuyệt đối, khi nó thống trị mọi suy nghĩ, hành động và mối quan hệ, thì chính lúc ấy, con người bắt đầu rơi vào vòng xoáy của sợ hãi, cạnh tranh và chia rẽ.

Một trong những nỗi sợ sâu kín nhất mà cái tôi nuôi dưỡng chính là nỗi sợ bị bỏ lại phía sau – bị tụt hậu, bị lãng quên, bị xem là kém cỏi, vô giá trị giữa một thế giới không ngừng chuyển động.

1. Cái tôi – từ công cụ sinh tồn đến kẻ thống trị vô hình

Trong thời kỳ nguyên thủy, cái tôi đóng vai trò bảo vệ sự sống. Nó giúp con người cảnh giác với nguy hiểm, tranh giành tài nguyên và khẳng định vị trí trong bầy đàn. Nhưng khi xã hội phát triển, đặc biệt trong thời đại văn minh vật chất và truyền thông bùng nổ, cái tôi không còn dừng lại ở chức năng sinh tồn. Nó bắt đầu đòi hỏi sự công nhận, tìm kiếm so sánh, và xây dựng giá trị bản thân dựa trên ánh nhìn của người khác.

Con người ngày nay không chỉ muốn sống, mà còn muốn được hơn người khác. Không chỉ muốn đủ, mà muốn vượt trội. Không chỉ muốn là mình, mà muốn được tán dương. Từ đó, cái tôi dần dần trở thành một “ông chủ” vô hình, điều khiển cảm xúc, quyết định lựa chọn và thậm chí định hình nhân cách.

2. Nỗi sợ bị bỏ lại – động cơ ẩn sau mọi cuộc chạy đua

Chưa bao giờ con người sống trong một thời đại có quá nhiều sự so sánh như hiện nay. Mạng xã hội, truyền thông, các bảng xếp hạng thành công… liên tục phơi bày thành tựu của người khác trước mắt ta mỗi ngày. Trong bối cảnh ấy, nỗi sợ bị bỏ lại không còn là cảm giác thoáng qua, mà trở thành trạng thái thường trực.

Người ta sợ không theo kịp xu hướng.

Sợ không giàu đủ nhanh.

Sợ không thành công đúng “độ tuổi chuẩn”.

Sợ con cái mình thua kém con người khác.

Sợ mình không còn giá trị nếu không chứng minh được điều gì đó.

Nỗi sợ ấy khiến con người chạy, nhưng không biết mình chạy về đâu. Chạy để đạt được những mục tiêu do xã hội vẽ ra, chạy để thỏa mãn cái tôi, chạy để che giấu cảm giác bất an bên trong. Và càng chạy, con người càng xa rời chính mình.

3. Khi cái tôi thống trị đời sống cá nhân

Ở cấp độ cá nhân, sự thống trị của cái tôi biểu hiện rất tinh vi. Nó khoác lên mình những chiếc áo tưởng chừng tích cực: tham vọng, cầu tiến, nỗ lực vươn lên. Nhưng ẩn sâu bên trong, động cơ thật sự lại là nỗi sợ không được công nhận.

Con người bắt đầu sống theo kỳ vọng của người khác hơn là tiếng gọi nội tâm. Họ chọn nghề không phải vì yêu thích, mà vì “nghề đó có vị thế”. Họ theo đuổi tiền bạc không phải để đủ sống, mà để chứng minh mình không thua kém. Họ cố tỏ ra mạnh mẽ, thành công, hạnh phúc, ngay cả khi bên trong trống rỗng và mệt mỏi.

Cái tôi khiến con người khó chấp nhận thất bại, khó thừa nhận yếu đuối, và càng khó xin giúp đỡ. Bởi trong thế giới của cái tôi, yếu đuối đồng nghĩa với thua cuộc, còn thua cuộc thì đồng nghĩa với bị bỏ lại.

4. Cái tôi và sự đổ vỡ trong các mối quan hệ

Khi cái tôi thống trị, các mối quan hệ không còn là nơi chia sẻ, mà trở thành chiến trường so sánh. Ai đúng – ai sai, ai hơn – ai kém, ai thắng – ai thua. Trong gia đình, cái tôi khiến vợ chồng không chịu lắng nghe nhau, cha mẹ áp đặt con cái theo kỳ vọng của mình. Trong xã hội, cái tôi tạo ra xung đột, phân cực và thiếu cảm thông.

Nỗi sợ bị bỏ lại khiến con người giữ chặt thay vì buông lỏng, kiểm soát thay vì tin tưởng, chỉ tríchthay vì thấu hiểu. Ta sợ mất vị thế trong lòng người khác, sợ không còn quan trọng, nên vô tình đẩy chính họ ra xa.

5. Xã hội của những cái tôi cạnh tranh

Khi cái tôi cá nhân kết hợp với cấu trúc xã hội đề cao thành tích, cả cộng đồng dần trở thành một tập hợp những cái tôi cạnh tranh. Giá trị con người được đo bằng tiền bạc, danh tiếng, địa vị. Thành công được chuẩn hóa, còn những con đường khác biệt thì bị xem là thất bại.

Trong xã hội ấy, con người khó chấp nhận sự chậm rãi, tĩnh lặng hay đơn giản. Ai không chạy theo guồng quay chung sẽ bị xem là “tụt hậu”. Và chính nỗi sợ bị bỏ lại ấy khiến cả xã hội không ngừng tăng tốc, dù cái giá phải trả là kiệt quệ tinh thần, khủng hoảng ý nghĩa và mất kết nối nhân văn.

6. Nhận diện cái tôi – bước đầu của tự do

Giải pháp không nằm ở việc tiêu diệt cái tôi, bởi điều đó là không thể. Vấn đề là nhận diện và đặt nó vào đúng vị trí. Khi con người đủ tỉnh thức để thấy rằng nhiều lựa chọn của mình xuất phát từ sợ hãi chứ không phải từ tình yêu hay trí tuệ, thì lúc ấy, cái tôi bắt đầu mất quyền thống trị.

Khi ta hiểu rằng giá trị của mình không phụ thuộc vào việc có bị bỏ lại hay không, rằng mỗi người có một nhịp sống riêng, một con đường riêng, thì nỗi sợ dần tan biến. Ta không còn cần chứng minh, không cần so sánh, không cần chạy đua vô thức.

7. Trở về với bản thể – sống mà không sợ bị bỏ lại

Chỉ khi con người trở về với bản thể sâu xa – nơi không bị định nghĩa bởi thành tích hay ánh nhìn của người khác – họ mới thực sự tự do. Tự do khỏi nỗi sợ bị bỏ lại, tự do khỏi sự thống trị của cái tôi, và tự do để sống một đời sống có ý nghĩa.

Khi ấy, thành công không còn là vượt lên trên người khác, mà là vượt qua chính sự vô minh và bất an trong mình. Khi ấy, con người không còn chạy theo thế giới, mà bước đi cùng nó, trong tỉnh thức và an nhiên.